кектеген бip бутагы, 0AíipÍAtHÍ^ езег1я nip тутадд!. Алмагайдш заманныц зарнамасы - Алла суйген адыняыц ЖБ1Р К1ТАБД7.
ЭОЖ 821.512.122 КБЖ 84 (5 каз) Сапарбай Исраил Ойтумар — Алматы: «BRK Press», 2019. — 533 б. ISBN 978-601-7604-00-4 Ауызею сезд! былай к;ойганда, елецге цимайтын да сыймайтын шымыр да жумыр ой уз1ктер), к,иыр да шиыр TÍpmmiK тр!мдер{ ойьщызды он сацца, санацызды сан сацца жупрт!п маза б е р м е й п т бар. Ащылы-тущылы ак,ик,ат пен шындык, та, кез жасындай кермек кещл-куй тамшылары да осы ютаптын, езепн курайды. ЭОЖ 821.512.122 КБЖ 84 (5 каз) @ Сапарбай И., 2019 ISBN 978-601-7604-00-4
ОЙТУМАР Кеп ¡Ш1ндеп жалгыздыцтан жаман нэрсе жок,, ак,ыр аягы ез келецкец де кубыжыцца айналады. «Ел!м» демеген еркектен без, «EpiM» демеген етектщен без. Жацсыньщ кез! к,амк,орльщпен к,арайды, HanciHÎH, кез1 к,анцорлык,пен царайды . Б1зде «К,огам цайраткер!» деген лауазым к,ашаннан 6epi к,алыптаск,ан. Ал «Налам кайраткерЬ ше? Кульщтьтын кулагына «алтын сырга»... Эйдiк эн - элемнщ луптдеп сок,цан журеп. Кеюректеп кембе Кексарайдагы керме емес. Кермен1 кересщ, тамашалайсын,. KeMÔeHi iздeйc^н„ тапсац, оцашалайсыц. Оспадардын, ойыны каскадердьщ шалт цимылымен шамалас. Эйел затыньщ эл{мсак,тан 6epri эпкес1 - Мун,, ciH^ici - Сагыныш. «Адам» деген аттьщ 6ip баламасы Эго. Эгоизм, Еге, Ие, Гегемон, Егемен соныц 6ip-6ip тармак, талшьщтары.
бнер дегетм !з - элемд1к аук,ымдары аудитория! Kneni сахнага ¡луде ôipey рана шыгады. Ал елермендер онсыз да кеп. Eciцiздe болсын: жердег1 идеал - xeKTeri Перште. А дам , егер хай уанш аты с болм аса, т у п тщ туб!нде e3iH 8 3 i 1здеп табады. 8з1н e3i ¡здеп тапцан адамнын, алдында ажал деген!щ з д э р м е н с13 куй кеынп жен,1Л1Ске уш ы райды . Аж алды ж ецген, к,айры-к,аиретт1 ецсерген адам рана нагыз КаИарман! «Кел демек бар, кет демек жоц» дейд! цазекем. Ал OMip казак,к,а Караганда к,азымырлау: «Келу барда - кету барды» унем1 кулагыца к,уйып отырады. Рухк,а цызмет еткен адам рана елд1ц есшде, жалпыныц жадында цалады. бзгес] пендешпнктщ пeшeнeмiздeгi жазуы рана. Ест1 адамга 6ip «мен» де жет1п артады. Оны да сыртца шыгармаган жен. Bip «МендЬ к.айталасац, «менмен» болып шыра кeлeciн;. Ал менмен адамда ак,ылдан repi айк,ай басым. «Айкдй журген жерден ак,ыл к,ашады» деген сез осыдан шык,к,ан... Халык,тан ез к,ад{рш асыргысы келген хан - не ылац, не жылан. XXX Патшаньщ тарихта цалу-к,алмауы халцына байланысты, Хальщтьщтарихта к,алу-к,алмауы салтына байланысты. Дуние деген1ц13 - кенетоз ки1м: 6ip патша кел1п жыртыгын жамап кeтeдi, 6ip патша келш толайым тонап кетед)!..
Кудай-ау, сол да мэн бе, мэртебе ме: К,ак, пенен боц цалдыру эр тебеге?! Hanci - мыстан, кунэ - душпан. Ницше: «Мен патшаларга да, баск,аларга да мынадай кецес 6epeM¡H: ел irnÍHe nrmiK орнап, жанаша emíp суремш десецдер, ездер1цд! TOHKepin тастауга мумюнд1к бер!цдер!». К,удай болу поддан келмеген сон адамдар кудайды к,олдан жасамак, эрекетке Komii. «Куыршак, к,удайлар» - сонын, усцынсыз кейт. К,улдык,к,а кенгеннен курдымга енген мыц есе артык,! «К,азацтьщ жауы - к,азак,)>... Солай-ак, болсын делж: безгенде к,айда беттеймш? Тозак,к,а ма? Эyeлi enin алайын да. Жумацца ма? Эуел1 Kepin алайын да... Асыл урык, сацталган жерде масыл мэн,гуртке орын жоц. Махаббат - eлшeмдi eмip^н,^здiц куны болса, гашьщтык, - онын, к,улы. Бала - баглан, Ана - багбан. Бил1кке суцгыла боп барып, мигула болып кайтатындар к;аншама?.. Аянышты-ац...
* =!==!= Сагыныштыц салмагы сары алтыннан да ауыр, оны тек журек цана кетере алады... Интернеттен: ЖМт: - С1зд1н, шалгыньщызда аунап-кунап, суатьщызга ат суарып алсам деп ед!м?.. К^:з: - Маган десе табыныцмен кел! Табыньщ к,альщыма татыр болса! Ал суатыма келеек, келденен кек аттыньщ кемей!н жiбiтeтiн кентер1 кауга емес!.. Б1реуд{ц ce3ÍHe жарыса цапталдасу жагаца жармасканнан да жаман эдет. XXX Апта сайын уй ¡пин, оны-пуны заттарды жуып-шайып, к,агып- сш тп жатамыз да iruKi дунием4зде не болып, не оцып жатк,анымен шаруамыз болмайды. Ахмет Байтурсынов: «Сез жазатын адам api жазушы, api сыншы боларга керек. Сездщ шырайлы, ажарлы болуына ойдьщ ш еберлт керек, унамды, орынды, дэмд{ болуына сыншылык, керек, магыналы, мацызды болуына бинм керек. Абайда осы ytneyi де бар болган...». М1ржацып Дулатулы: «К,ай журттын, болса да жаны - Эдебиет. Жансыз тан жасай алмак, емес». Тектще тен, болмас, EnTire ем к,онбас, EKeyiHci3 ел болмас. Кещелер KeniipiMci3, менмендер MempÍMc¡3, кердецдер керенау, мацгаздар мансапшыл келедь Бупнп к,азак,та муньщ
6api бар. Дepeкiлiк пен децайбаттьщ туп-терк}н1, баск,а емес, тап осылардыц «бала-шагасы». Уяттыц 6ip ушы - арда, 6ip ушы - жарда. XXX «Адалдьщ, - дептл Шекспирд1н, Гамлет1, - Б1здщ заманымызда он мьщныц тек 6ipeyi рана». Ал K,a3ip ше? Аральщта цаншама уакыт 6TTÍ? Аты цалып, заты ешкен HapceHi ¡здеу де накурыстык, шыгар, бэлтм ... ЖXX Гамлет: «1згинкт1 к,анымызга к,анша cimpceK те, ¡Ш1м1зде жан KyHaci жасырынып жата бepeдi». XXX Жусшбек Аймауытов: «Саналы улт кдлыптасу уш1н арлы болуымыз керек. Э й тк ет, арсыз улт текс1зд}кке, ал тек(лзд1к санасыздыкка алып келед1». Аз гана жылда арсыз ултк,а айналсак,, айып тм н ен ? Арсыздык, тeктiлiктiн, жулынкурты болса к,айтес1з? Журт жайлаган жугымсыздьщтьщ eлi бар да ем1 жоц па сонда? Ибн Сина: «Елд{ санасыздар басцарса, саналыларга орын жок,». Есенин: «Садацты да, сезд1 де хас мергенше менгермеген скиф мен ушш скиф емес! Сол скифтер к,ас душпанына Садак,пен цоса К,усты, Курбакдны, Тышцанды ж!берген кезде Дарийдщ де, данышпандарынын, да калайша бас цатырганы eciн,iздe бар ма? Элен, елкесшщ мын, 6ip жумбак. к,иыр-шиыры да дэл осындай». К,ара судагы цалтацдаган к,айык,ты кез алдьщызра к е л п р ^ з п п ? Зэрец13 ушады! Эйткен! сол к,айык,та ci3 барсыз.
CÍ3 деп отырганым - мыц миллиондаган каймана. Телегейде Шортан да, HehaH (кит) да, элп ауызы апандай, куйрыгы топандай Нолтырауын да бар! К,ай-к,айсыньщ да араны апшуга да, какшуга да K,a3ip 83Íp-M93ip. Кудай пэлeкeтiнeн сацтасын, Кунн1ц K63Í тутылып, Ай ц а б а г ы кабынса - кайык, Кайда, халыц к,айда калмакшы?.. Кеп адамдар бак, пен дэул етп не сарылып кутед1, не сабылып ^здeйдi. Сабыр кем, саябыр аз. Апыр-ау, бак,-дэулет Кана емес, С{зд1 ез1 iздeп к е л е т т Алланыц ныгмет! аз ба ед1? Ол ymiH алдымен ойлы эрекет, ацылды цадам, секем с13 ceHÎM, сергек уйкы керек емес пе?! Жалцау эйелдщ Teceri жиылмайды, Шайпау эйелд!н eceri тыйылмайды. Орекецнщ (орыс) боцтыгы 3eH6ípeKTÍH ок,тыгынан да бетер! Батырын ульщтаган ел мыцты, Акынын умытпаган ел мыцты. Мен! керек eTin жатсацыз, феномендер катарынан емес, KenmmiK ¡цпнен 1здещз, одан калса, каб!рден... Сенбесец де, сенсен де : Сен мендесщ, Мен сенде! Хальщ ханнан ак,ыл сурайды. Хан цатынынан ак,ыл сурайды. Ал «К,атынньщ шашы узын, ак,ылы к,ыска)>...
Ерл!-зайыптылардьщ Keôici еюбасты жылан сияк,ты. Ею баск,а 6ip куйрьщ. Иэ, Алланыц буйрыры солай!.. Ею бастын, 6ipeyi айыр Т1ЛД1 айдаИарга, exiHmici кобрага Ke6ipeK уксайды. АйдаИарда айбар, кобрада сес басым. EipimiiiciHe жолау к,иын, api K,ayinTi. Тиннщ уы, TÍciHin суы цосылса, шаруацыз 6ÍTTÍ - сеспей цатасыз. Ал кобрацыз cecTi болганмен ecii. Цыбын тауып басынан сипасацыз болды - сылк, ете к,алады. Эйелд!н, арбагыш, epxexTin алдангыш кeлeтiн^ осыдан. Tía - Б1здщ к,атын кек долы. Tmi тым ащы, жулып алгым кеп турады ! - Е, не кедерп? - Жулмац тупл1 суырып-ац алар ед1м, 6ipan... 6íp айналып келгенде: «жаным, кун!м, Kemipmi?..» деп туратын да сол тш емес ne? - Ал б!зд4ц катыннын, тин тым T3TTÍ ! - Кдлайша? - Еркелегенде бар гой, тпннен бал тамады, TinTi жутып к,оя жаздайсын,! Ар, Ождан, Рух - улттын, улы устыны. Нацтылай туссек - улкен Yйдiн, ymeMi. бн ем ш , eceMÍH, KerepeMiH, кектейм1н деген елдщ enceci осы ушеу1мен устем. Муны ескермеген, не естен шыгарган ел-журт жудеу-жадау, жупыны-жутан,, жолдьщ шан,ы, кештщ соны... К,айратты журекке к,артаю жат, Ожданды азаматца ортаю М1н. Ерк1н ел, багы -бостан Байсын элемд{ басынан KemipMereH ацыннан ащы запыран шык,паганда к,айтс)н? Сол уш!н жалк,ыны жазгыруга бола ма? Ж алпыдан жамагат
шьщпай ма? Ж амагаттан жалкы шьщпай ма?! Кез!нде Есенинге есй кете су й с4н!п, суйс1Н1п кана коймай, ис!н1п, ис!Н1п цана к,оймай бук п ес13 бyй peктepi бурып, к1рш !кс13 кic^л^ктep^н усы нган Киров, Л уначарский, Горькийлер б!зде неге жок, дейс{ц 1шк,уса иттей цыцсылап. Тым болмаса, б!зден кеЙ1нг!лерге кез!ксе екен... Кецд1к пен Keшípiмшiлдiк - кемелдшжтщ белпс1 емес пе ед1? Абай алга салган, Иссауи хикметш щ куре тамырына айналган «кемел адам» кейп4 улттьщ кeлбeтiмiзгe неге сай келмей жатыр? «Бас-басымызга би болгымыз» кеп туратын кесел1м1зден к,улан таза айыгатын кун бар ма? Неге би екеу болса, дау тертеу болмак,шы? Дауласпаудьщ, жауласпаудыц амалы к,айсы? Каз1рп к,азак, осыган бас катырса ип. ¥пттьщезгешел!к,ерекшел4кдеген1щз - улттык, М1нез-кулык,тан бастау алып, ешюмге ук,самайтын, кер!с!нше, езгелерд! ук,сауга мэжбурлейт{н улагатты урд!С. Эркениет ем1ршецд1пн ез рухында жацгыртып, ез урыгында жасартып, ез жатырында ecipiп, тубегейл! тулетпеген елд1ц ескен желдей, ак,к;ан селдей улы кешке шесе цоюы еюталай. Бергенн1ц берекес! - алганньщ мерекес!. Кунэл! адам куд!кшш келед{ Зиялы адам ум1тшш келед1. Муза элем1 гарыштан (Арш агла) гажайып сик,ырмен сэулелен1п, нурланып туратын езгеше б:р цубылыс. Ол аяцасты
болды дегенше аннен мэн, м эттн е н мазмун, саздан салик,а кашады. Сахна - улттьщ сана-сез!мн1ц айнасы. Оран дэлдурш тер дэн!ксе, сындырмай, бYлдipмeй тынбайды. Ежелг1 «Ж!бек жолы» бойымен Kipe тарткан керуенбасылар Отырар хак1М1не ец эуел1 алтынмен апталмаса да кентер1мен куптелген кене ютап сыйлауды урдкке айналдырыпты. Толыккан, молык,к,ан «Отырар ютапханасы» осыньщ 6ip айшыгы болса керек... Худайдат (Эм1р Temip ак,ылмандарыныц 6ipi): «0 3 ÍHHÍH к,ас жауыцды жадьщда асыл тастай са^тап жур, caii Tycin бетпе-бет келгенде бет-жуз4не ^арамай сок - шашылган каны туг{л1 шац- тозацы да цалмасын!..». 1здеп келген зулымдьщты ¡3rmÍKneH кайтарам. Кен!лшекке кeлiмceк у т р . Тугырсыз тулга гумырсыз. Так пен табыттьщ арасы таяк тастам жер. Адами Т1ршш1к аясында саудага да, саугага да ж урм ейтт 6ip байлык, бар, ол - Жер!!! Ак,ыннын, жазу у ст т д е п жамалы алдында патшаньщ тактагы амалы (салтанаты) эд!рем калса керек! Муныц ce6e6i 6ipey-aK,:
, ^Ис%кя^д, шайырдьщ бул сэттеп камалы мус}л[мн{ц бес уакыт намазга уйыган кез!мен к;арайлас-орайлас. Арьщ адамньщ шipeнгeн^ сем13 адамньщ тунерген1И1ц алдында тук емес. 8з салмагьщды езщ кетере алмасац, тэн мен жанды к,атар сем!рпп нец бар? Ауру-сы рцау б1р баск,а гой, ек4 жерде ж ур еп м н щ сыздайтыны бар. Бip^ ауруханада. Ж аналкымда к,иналып едел-жедел ем кут1п жатк,анда д э р 1герд4ц к,айрылмай, бурылмай кете барганы. «Нагыз бeзбYЙpeктiн eзi гой мынау, - дeйciн 1штей налып, - тым к,урыса хал сурай кетсе цайтед1?». Бул енд! «ауырганнан аяган кушт1рект{ц» эр)- бер1с1. Эйтпегенде,булж ерге cayaдaмкeлeмe?K,aйcыбip^нeн саульщ сурап, кайсы б4р 1не сауын айтып жатсын «ак, жeлeн,дi абзал жан». Ет1 ел1п кеткен деуге де цимайсыц. Ум1т барда кугцкт! умыта турган жен мундайда... Екшинс! театрда. Нок,тага сыймаган басым осында жiпciз байлаулы. Берген дунием тем1рсандык,тан да бетер тартпада айлап-жылдап жатып алса, жазган журек сыздамаганда к,ай тст?! 6 з4м аман бола турып ек1л экеге ез к,олыммен берген ез балам гой ол м енщ !!! Тшт1, к,ызым болганда да... Бурын сыздайтын журек енд1л{кте шаншитынды шыгарды. Экш экеде «егей балалар» жетерл1к. Тартпада... Тар капаста... Бар да жок... Жок та бар... Еркек упнн еркел1Г1н цалды рмастан ею ел!, Эйел ынркш келте ем!р1н сылап-сипап етедь Жубатушьщ бар болса, Жылаганга не жетсш.
Жан суйерщ бар болса, Унатанга не жетсчн. Жарылцаушьщ бар болса, Сураганга не жетс{н?! Жаппар ием жар болса, Дш аманга не ж етст!.. Мен Me3tMtH «гелайттан» Машакдтты молайтцан. Сергелдецнщ ce6e6iH Сен сурама, мен айтпан! Балагыма бит у т р , Шалгайыма ит уй1р. Heci6eM деп б м е м т ExeyiH де 6ip т у т р . Цаймыгамыз к,ай оцтан, Алаш журты аманда?! ...Тек 6ipiH-6ipi аяк,тан Шалатыны жаман да... Tipлiк 6i3re не керек, Тэуекелден айнысац? Tipi ж ур т не керек, Туган жерден айырылсац?! Ул басца, Уяы баска, Ульщ баска... Аспанга апши берме улып боск,а.
6 3 i^ i ел мактаса - eciцдí жи, Ke3ÍHA¡ шел цаптаса - сылып таста! Eni ацымац алысса, есер шыгар, Exi заржак жарысса, шешен шыгар, EKÍ ацылды табысса, кесем шыгар. XX Арамдыцты жек керем Арамшептей кектеген. Ацыреттщ айнасы Адалдыгым деп келем. К,ара су цара нанмен - цанагатым, Шабытым - шац жук,тырмас жарау атым. Батырдьщ бес к;аруы бойымда бар, Ацын кем б1р-ак,туып, жаралатын! Сырласым да, муцдасым да 6ip Алла, Тугел сезд!н, туп атасы «Куранда». Калимамнан жацылмасам болганы Каламымды Муцюр-Нэцюр сурарда... К,айгы кешпм... KipníriMe тамшы ^ ÍM . К,анша ем!рд{ жумырына жутты элем?.. К,ара тастыц табанында жаншылдым, Шындыгында, шын, басына шьщпак, ем!. Мен де KeTTÍM, Ол да KeTTi,
Б1р-б4рлеп. Жемп* дуние жеме-жемде т{л курмеп. Адам барда, алмагайып Ажал бар, eм ip барда, езгермейд! бул дурмек... Ом1рмен курес - мэрт егес! Бупнд! ертец к,айталар. Тарихта к,алу шарт емес, Табытта жаным жай табар. Жардын, екпе-назы бар, К1рп!кке жас шд!рген. Тэн жарасы жазылар, Жан жарасын юм бшген... Ит шалгайдан тартады, Бит балак,та жортады. Налжыраган хал1ме К,арамайды калталы. Эуелпс! цинамац, КеЙ1нпс1 сыйламац. Ею дуние арасы - Ойцамац пен уйк,амак,. Ермек баск,а болганда, ернек басца, Болмашыга к,айтес!н терлеп боск,а? Ожданды уят, ер намыс, ершш енер Сер1к болса, кэнеки, сергекжасца! Журект1н, басу уцнн тулаганын Кез!мд1 сулульщпен сугарамын.
Элeмнiн, ак,бес!пн элдилеген Дуние-ай, неткен гажап жумбак, эн!н,?! Астаудан алтын толы жем жесен де, Дертщд{ дегб4р к,ашып емдесен, де, Кул гурлы кулак,кест1 куныц болса, Эйелдщ айтканына сенбе, сенбе! Аспанга ушып... Айналганша тылсымга Жypeгiн,дí езге жанга усынба. Жаратк,анньщ жалгыз к;ызы сен болсац, Ай муцайып, Жулдыз кeз¡н жумсын да!!! Жаннан безсец, ез}н,е Эз ем{р1ц жексурын. Елден безсец, кезще Уймелейд! кек шыбын. Ежелден к,ыз баланын, 1зп амалы: Жiгiттiн кездескенше музбалагы К,ак,пасы цырык, кулып куз-к,амалын К,айдагы к,ацгыбастын бузбаганы. Ашык, болса кeн;iлдiн; ecíк-тepi Керш1 цонар нес!бе кеш!п бер1. Бак,ыт деген бал да емес, шекер де емес, Тулап жаткан бала гой бесжтегН
Талай ацын айтам деп айта алмаран, Талай тагдыр жайпалган, жайкдлмаран... Сез neci, ей, Алла, сен олардын, Айта алмаран ceздepíн кдйтар маган! блец - мен1н, езепме тамран у, Шабыттану, жанып-тоцу, тацдану!.. Ал, enreci - жамау-жаскау, жан багу, Одан кдлса, Ахиретке кдмдану... Мен1н, музам мудра азьщ, Кулемт де жылаймын. MeHÍH жаным тым нэз!к Кутты KyHi Цудайдьщ. Бэдэуи деп, ба^сы деп Жатырцама, жаскдма: Онсыз да аз ба тас журек? Онсыз да аз ба тас к,ала? XXX Туцриьщпын! EniKnÍHÜ KeH,icTÍKnÍHÜ! Эл1м жеткен эр куннен жeнic кутт1м. Тшепм гой, тшепм Айдьщ сут1, Журепм гой, журег{м ец ыстьщ Кун! Жарым мен1н - жан нэсш, Барым MeHÍH; - баспана. Тарым MeHÍH - тaлбecíк, Жаным MeHÍH - жас бала.
Арамызда без ж урст, Арамызда сез журс!н. Без - Ж1бектщ тещ, Сез - журектщ ем:. Ескекпен толк,ын жаскдган Терецге зэюр тастаган, Айналдым сенен, жан Ана, Алтынга к,ола цоспаган! Жур екен к,айда адасып байгус багым? К,айгымды к,ара таска оймыштадым. Тагы да он,бай, турмай омацастым, Сыртымнан ок, атты екен к,ай душпаным? Кек шык,к,анша кетерем аштан елмек, Бак,ыры жок, пацырга баскд жол жок. Мына заман затымен унамай тур, Кутк,армаса б!здерд! баска элем кеп. Куз болмаса, Тал ту ст д е тэц^pдiц Бацтьщ C8HÍH юм тонайды, юм урлап? К,ыз болмаса, Кдлтарысын жанымньщ К:мге айтамын Ky6ípnen те сыбырлап?.. «Мен! Мен!» деген журекке Мен,дуана ем болмас. Кербмтел! кек!рек Кем болмаса, кен болмас.
Бурын: «К,ыздар кетт1 бел асып, Б елте белбаужарасып...». Б упн: «К,ыздар кетт! ел асып, Етек-жещн жел ашып...». К,ыз к,иылранга ем ес, Буйырганра к етед4. Ерте турдым. Бал жаладым, 6 з eHiniivmi олж аладым. Жет1 кунмен жетектес!п, ЕтМммен жол жамадым. Сыртым сылак,, imÍM ipin... Дерт емес ол KÍiuiripiM. KeKTi шарлап кете алмай жур KenMÍMH¡H кусы бупн. Сыртым сылак,, imiM курац, Эц1м - 63ÍM, TycÍM жырац... Жорта 6MÍp cypín келем Жоцтан, бардан MyciH курап... Жылатсац да e3ÍH¡ бш, Кулатсац да ез1н, 61л, Жубатсан, да езщ бш: Мен - кулымын Сез{мн1ц! Бармак,тан тамган бал T9TTÍ, «Эу» деп 6ip салган эн тэтт1.
Талыгып суйген тэн тэгл Жаныгып суйген жан тэтт1!.. Ацку, К,аз гашыц-машык, келге неге? Желще желкем цайьщтербеле ме? Б!р ум п и н е ^ п к е 1л{н!п тур, Апырай, мен барам ба, Ол келе ме?.. К,ай-к,айдагы «елу жыл» мен «жуз к,адам» ЖYpeг^мдí ж{б1тпейд{ муздаган. Ауыл к,айда? К,ауым к,айда? Журт цайда? К,ай к,алада цацгырып жур к,ыз, балац?! XXX Торга тускен шер кеуде XXX Тот басцандай к,ацсиды. Тастандыны кергенде Тас журекте шаншиды. Жазмышыма к,ол салма, XXX Ей, жалдаптьщ цасабы! Жасамыстау болсам да Махаббатым жас элН.. Ацын б1ткен шерменде Кеткенге де келгенге. Жаным барда кеудемде Мен елм ейм т, сен де елме!!! XXX Тусшбей етерс1н сен мен!... Ацынньщ шецбер! -
Элемнщжер, кеп! Ак,ынныц ернеп - «Эрюмнщ» ермеп... Шер буган к еудет Ес1ркеу ем бе ед!? Мус1ркеу жен бе eдi? Кектеп кещлд1 Кексок,к,ан жерлед!. ...Тус!нбей етерсщ сен м е т . Кеуде - керж, Кез жасьщ, Кец)л алац: Ж еттнш епм жетесЬ, жeбip аман. Так,к;а М1нген к,азак,тьщ так,ымы тар, Атк,а м!нген к,азак,тын, кеб! надан. Ак,ын адал туганы ушчн жазалы, Елден бурын емексцщ ажалы. Жуз жыл, мьщ жыл курын-сурпн керсе де К,улпытаск,а жазылады газалы!.. К,ара бастыц к,амы бп*пей цаугадай, Байцаусызда бастан бактьщ ауганы-ай... Epiккeннiц ермепне айналган Eл^к пе е д т , жел!к пе eдiн„ жалган-ай? Тарайды тамыр бойлап шep-шeмeнiм, Таба алмай жанра тыным тeцceлeмiн. Не болмак кeн;iлдeгi сенсе Kyнiм? Не болмак, кеудедеп елее блещм?
Асыл мурат - мендеп жасыл к,урак,... Кел жасадым кез1мнщ жасын курап. Миыгымнан кетпегей мысцыл Kemin, Иыгымнан кетпегей басым кулап. К,айран, баба! К,айран, Дала! К,айран, ел... К,анга С1цген к,асиетпц к,айнары ен!.. Улы кундер енд! к,айтып келер ме, Улы журтта улысам да Айга мен?.. XXX Кетюм келед! 6íp жак,к,а... Кдйда барамын? Жулдызга кез)м тeлмipiп, Айга карадым. К,аЬанды цаш ан 1Ш1мнен сайлап алам ы н? ЖаИанды кашан куш1ммен жаулап аламын?! XXX 6л1нщ кецЫ н Tipi аулар, TipiHiH кещлш KÎMаулар? Эткен 6ip кунде eKciK бар, Кеткен 6ip кунде жылау бар... Бейопа куннен белп жоц, Бес1нге царай кун аунар. Табак;тагы асца тэбет жок,, К,абак,та, к,аста цырау бар... Мацайды кезбен ¡инп-жеп, Самайды сипап-сылау бар. Нацтардан келсе 6ip хабар, К,айтк;ан кус кекте тыраулар. К,ак,сатпай тíлд^ тынбайтын
К,ацаган к,ыста тымау бар. К,илы да цилы пендеге Циямет кун1 сурау бар... XXX Ой онсак,, OMip жацсац, Озепмде ерт, Ешк1мге азарым жок,, 6e3epiM жок,. Сырбаз жан «сырты бутш, ími тут!н» Ce6e6ÍH айтцызбай-ац сезе бшмек... Ацын цашан жан бакдан, дамыл тапцан?! Ери цоймас цаншырдай цаным цатцан! Олецш1 мен сацтай гер елерменнен Оле-еленше сарайдыц C3HÍH бакдан. Бере гер цайыр, мей4р, о, TanipÍM! Eipí ед!м баталынын,, боталыныц... Адамда цандай опа болушы ед1 Алдына Tycin кеткен Отаныньщ? 1шщд1íндeй цазса ipiTKMep, К,ойныца хор к,ызы емес, бyлíк Kipep. Ел цашан ецсе тжтеп, ecÍH жиып, Ер цашан ел намысын 6ipÍKT¡pep?.. Тен,десс13, тeгeyp^ндi, тект! юлец Заманы EpTypiKTin етп бшем... Ел азса, ер excice, К,ул-кутан мен «Куыршац цудайлардьщ» KenTirÍHeH!
Ул баск,а, Урьщ басца, Улык, басца... Тац цалма: Так, пен Табыт урык,тасса. ЭЗ!НД1 ел мак,таса, ec^ндi жи, Кез1н,д1 шел цаптаса, сылып таста! Мэн к,айда, мак,сат кайда нысаналы? Мак,сатсыз ой да, бой да тусалады. Кен^лшек, шепншектер ел билесе, l^ÍM ceK, eлiмceктep куш алады... Кез ¡инне KOMin тастап уятты, E6i келсе, ем 1здейт!н есектен, Саясатта сайкдл цатын сиякты Кет api емес есектен де, тесектен! TyciHÔece туспалды жамагайын, Жанды к,инап, непне жаралайын? Ождансызга к,араган кун!ц курсын Орынтакка конжиган коладайын! Тау - Кулпытас, Кек - кумбез, Жел - хабаршым. BÍ3 ymeyM¡3, Ей, Ажал, нeмдi аларсьщ?! Жаратцанга жантэсунм жалбарыным: Эз1м KeTÍn, Елес!м елде кдлсын...
Елей бшсен, Ел1цн{ц ес1к, тер{н, Ецбепце лайык, нес!п тепн. К,улагер1 елецн1ц - хаюм Абай, Мургер1 элемн1н, - бес1ктеп Ул! Келмейд1 жеке-жалрыз, жарьщтьщ, Эн: Арштан Алла сыйын алып турам. Газалы гашьщтардын, шынга айналса, Бip кун! журепмд! жарып тынам!.. Уят - угым, Аят - таным, Жан-дЫмде Жаратцаным. Аятымды аузыма алсам, Уятымды оятк,аным. Суйектен, жан узшсе, етщ белек. Суцпсен, су туб1не жету керек! Ацкыма жас сулудьщ жасадында, Кдлцыма к,ара судьщ бет!нде кеп... XXX Цырыкка дей!н муртын, май, Цырыцтан кeйiн кыртылбай. Эм{рден мынау етерс4н, Жылап та кулш, бip тынбай... Жаманнан жак,сы тумайды, Жайнагы болмаса. Эйелд1 еркек кумайды, Ойнагы болмаса.
Шибepi боск,а шулайды, Бектер1 болмаса. Туркщен тулю тумайды, Кекбер1 болмаса! Дерт1це дауа б т е м дерекпнк: Ceзíцнiц бэр1 жалган, бэр1 ет!р1к. Зарыгып зэр ¡шкенге - eмíp к,ымбат, Дэн1пп дэр: ¡шкенге - дэрет умыт. Нала Тарылып жар кушагы, Тамырым кан к,усады. Кдрганыц эуен!мен К,ауышар царгыс эн1!.. Эдебиет, к,айсыб1реулер айткандай, ем1рд!ц келецкес) бола алмайды - келешеп жэне берешеп барда!.. Рухта дшд{ц бары рас, ал тш ше? Сез жок,, ол - Энер, Эдебиет! Адамныц кемшш:пне царап адамгерш{л!г!н шамалауга болады. К,арацан басыньщ гана кам-к,арекет1н ойлаган жан езгелерд{ц жек кер1н1Ш1н тугызбай коймайды. Эдiлдiктi айтар сэтте бугып к,алу - элciздiктiц ец сорак,ы тур:. Эз!ннен мык,ть[ адамды кергенде оган тенелуге тырыс. 8з1н;нен кем адамды кергенде ез ш щ е уцшш бац.
Жомарт адам ешцашанда жалгыз емес, ец курыганда не келецкес!, не керннс! бар. Конфуций: «Он бес жасымда окуга ьщыласым ауды, отызымда орньщтым, кырыкка келгенде eзiмe деген кущк-кумэн мен ceнiмciздiктeн арылдым, елу жаск,а толганда Алла эм1р!н куп алдым, алпыстан асцанда eмipдiн, мэн1н жете угындым, жетп!ске жеткел! бер! журепмн4ц к,алауына жупн4п келем». Ацынныц бак,ыты - ок,ырманньщ бар екендМнде, Олен,н!ц бацыты - багалаушыньщ бар екендтнде. Екеу1нен де М1н ¡здеген сыншыньщ эдебиетке кереп шамалы. Жаратушы ен, алдымен Адам ата мен Хауа ананьщ аузына Сез салды. 1б1Л1ст1ц азгыруымен Жумактан «жер аударылган» Екеуг бупнге дей!нге ацын затынын, ен, алгашк,ысы болган дейд! ацыз бен эфсана. Ал ацыздын, тупатасы - Ацик,ат. Ацын рухыньщ Алла атына жак,ын болу себеб! осыдан. Мандайымнан ацк,ан тер Тандайымды ж1б{тть Сендел!спен еткен кун Сер!к етт1 умпт!. Мынау фэни жалганда Ет-журеп елж1реп Юмдер мен1 еске алды? Юмдер мен! умытты?.. Кыс цойнауга тыгылды, Жаз жайлауга узарды.
Атк,ан тацым уялды, Батаан кун1м к,ызарды. Ай табагы децгелеп аспан терд1ц тес]нде, Каз дауысты цайтцан кус к,айталады Музамды. Жата берсен жамбасьщнан ш{рис1ц, Курдымга ен!п, Кумга с{щп, Курисыц... Кез моншагыц кеген!нен жамырап, Кене журтта кештен к,алган б1р уйс1ц. Сергеи журсец сез!нес1н Кун и1нн, Саяк,журсец, саган басын юм ион?! Ещц к,ашан емешепц езш т, Енд1 к д ш а н журепцмен Ж1бисщ?! Турабиден к,алган туяцпын, Умайдан к,алган уятпын. Майк,ыдан калган миятпын, Шьщгыстан цалган к,иятпын!.. Акду - муцым, Каз - арманым, Элец, елме! Эн жаса! «Гасырнама» жаза алмадым, «Гашьщнама» болмаса... Жэми дуние, Кулдьщурган жэми жан Алла сез! - кэлиман Ьэм кдгидац. Калам жак,тыц ашылады цак,пасы, Адамзаттьщ эн! болса Ар, Иман!
*** А. Гегель: «Эз Ана тпнн мансуцтаган адам - цас душпаннан ец кем тд е уш есе артык, азгын! Ана бенкп тербетсе, эн элемд1 элдилейдН Муза элем1 гайыптан (бэлк{м, гарыштан) гажайып сицырмен сэулелен1п, нурланып туратын езгеше б!р цубылыс. Ол аяцасты болды дегенше эннен мэн, м э т т н е н мазмун, саздан салица к,ашады. Бертольд Брехт: «Эцпмеа еткен-кеткен батыр-багландарды еске алудан аспайтын хальщ - нагыз бацытсыз хальщ». Ит эyлeтiнe, оны Кекбер1Н1ц азгындаган тук,ымы деп царасац, урген жараспайды: курыганда улу керек цой! Кекке царап!.. Орындалмас тшектщ Омырауын боя, Тац! Уйьщтап жатцан жypeктíц К,айсыб1рш оятам?.. Адамга гана емес, элемге к,ол жайган патша пак,ырыцыздыц алацанына Алла тагала тамшы су да тамызбайды. «Демократия» д е г е т щ з идеал емес, жасанды тyciк. Ал мен идеалсыз ем}р суре алмаймын. Цогамды идеал тутпасан, елген1це екш бейсщ . Адамды идеал тутпасам, елен, жазып нем бар?
Бейрам казак, - ем{рге мейман казак. Тш мен Дш катаклизм1 Алланьщ емес, адамньщ ез ¡ш т пейш, пигылынан бастау алады. Бул екеу! Абыл мен Кдбыл сиякты б!р-б1рте керегар кубылыс. Пей1л азайып, пирыл устем алып журмегей... Акабада су калмаса - арьщтыц соры. Айтыларра сез калмаса - халыктыц соры. Су тартылса - табигат азады, сез саркылса - жамигат азады. Дуниекоцыз думшелж терге озган сайын Рухтан ускын кашады. Рухка киянат кылган адамды эб!лет басады. Мына дуниеде адамга к!нэл1, Аллага кYнэлi, ез{не кумэщц болып жургеннен жаман нэрсе жок! Таудан темен куйылар таскын агып... Ей, бауырым, шайкайсьщ басты нерып? Бip коргаса коргайды казак кызын К,ансонарда жургендер каскыр алып! Бэйтеректе сая болмайды, Байлаулы атта жая болмайды. X. Ергалиев: «бнерлщен алган алгыс, батам бар, Энерде кеп боздагым бар, ботам бар... Ата да емес, атан да емес, мен! тек Ж елт еткен Желмая деп атандар».
Жайшылыцта бэpí жацын, К,айшылык,та бар{ жау... Казак, болып бул к,азак;ты К,ас1рет цой танымау. Ж ацы лтпаш К,ыз бала - Цуыршак,, Ул бала - Кулыншац. Цуыршак, - тулымшац, Цулыншак, - урыншак,. К,ытай, Жапония, Корея елдертдеп мемлекетт}к цызметтеп ш енеутктер м{ндетт{ турде эдебиет, тарих пэндершен емтихан, немесе интеллектуалды б^лiм, бинк децгей!н байцау сынагын тапсырады. Б1здщ эюм цараларга да осы к,арар к,ажет-ау... Хорхе Луис Борхес: «Бэлтм, мьщты жазушы, талантты ак,ын емес шыгармын, б}рак, мен улы ок,ырманмын». TYHдiк жауып, Кер4п пе ен, туе к,ашк,анды: Алматыда б}р кунде к,ыс басталды. Аспан жайып сыпыра, Елгезермен Ун елеген апама уксастанды... Кен,ш юр! - кумалак,, Бак,ыр баста кунэ кеп Елд!н сез1- Ебелек, Кепт!ц кез! суганац.
KemerÍH¡n цазагы: Салт )[<yp¡CT¡, сабау к,амшылы. EyriHriHiH, казагы: Шалт ЖYp^cтi, жадау-жалпылы. «Ел1н, аш болса, тоцпын деген)ц eTÍpiK, Ел1ц ток, болса, ашпын деген1ц OTipiK» дегез нацыл цай заманда айтылып ед! осы? EÎ3 соны мулдем умыттьщбшем?.. Илден бурын Дíл сейлесе. Ол - адамньщ суцк,ары! Дiлдeн бурын т1л сейлесе, Ол - адамыц сумпайы. eзгepмeйтiн Даланьщ дара зацы: Тэн ceMipce - басталар жан азабы. EKeyiHÍH ece6iH таба алмасац, Оз-ез!це ок,и бер Жаназаны. Ел мен eлд^ ер к,осар, Асцынган дертт1 ем басар. Ай мен кундесе, Кект1н де K63ÍH шел басар. К,анатыц к,айда, кусым-ау, к,анатын, к,айда? Кутпейт1н жумыс, Б{тпейт1н 6ip ic к,ала турмай ма? ...Кезекке турып, Кэнеки, Kemirin журсек Пeндeнiц бэр! туб1нде баратын жайга...
С. Есенин: «Б!зд1ц imÍMÍ3 де, тысымыз да, TinTi, керген TycÍMÍ3 де жаралы жанымызбен коса жалбыз жапырагынан ершген «карал ы гулдестенщ» езшен аумайды». Алтыннын, салмагы ауыр ма, халцыцнын, салмагы ауыр ма? Сен осыны елшеп керд1н, бе, талыстай так, neci?! K,a3Ípri ел-журтты тац цалдыру, тацдай кактыру циыннын киыны. 3 cipece, цазацы кауымды. Олексе мен Ерекшен1ц арасы алты кеш жер. EipmeH еюнш1С1не жетем!н дегенше атыц азады, тонын, тозады. Ал онын, ар жагында «елд1ц - ештщнщ» ауылы тур... ^* * Элен eMÍpmeíwiri Уштаганмен елшенсе керек: Кещстж, Терецд)к, Бижпк. К,аламы мен цагазы ортак, агайыннын, 6ipi К,абыл, 6ipi Эбш болганынан юм не утыпты, тэй^pi. Бэлк1м, юна ацындардьщ ез1нде де аз емес шыгар: кейде жецштек, кейде цоцылтак,, кейде кебелек, кейде ебелек, кейде кеюрек, кейде жeтiмeк?.. Ею ацынныц басы 6ip цазанга сыймай жатса, булай демеске амальщ кайсы? Айтпак,шы, дуниеге кел1п жатк,ан eгiздiн екеу1 де акын болып туыпты деген сезд1 ест!гендер1щз бар ма?.. Акын элем1не ешюм eHin болмаган. Болдым, керд{м деген адамды осы кунге дей1н кездест}рмеген екенб!з. Шэркез Шайырмен кездескен, жуздескен 6ip сэт1н 6ip гумырга балайтын бакытты кыз болса, сез жок, ол - Пэруана! Пакырым кеп те паркым аз, Жатырым кеп те жалпым аз.
Алты алаштын, баласы - «Эуелеп ушк,ан алты каз»... Кдзацы пошым Б!рде олай, Бipдe булай. Бipдe малай, Б1рде цудай. Кецшдщ Kipi айтса кетед!, Кейлект1ц Kipi шайса кетедь ¥мт 63ÍH-e3Í куртпаса, оны ешк,андай сыртк,ы куш тукырта алмайды! Эцпме - Арда, Ожданда, Намыста. Опасызда Рух болмайды. Дш мен Рухтын сабацтастыгы санада, ойда, сетм д е. Д!н о дYниeнiн кэмш екенд!пн сен1м арк,ылы санага сщд1рущ уагыздаса, KepiciH m e, Рух ой мен сана арк,ылы ел1мд1 жен,уд1ц абсолют^ мумтнд1пн алга тартады. Сол себептен де Ол - о дуние мен бу дуниенщ арасындагы Aлтынкeп¡p. Эркениет ез{мш{лд1П Адам баласына QMip к,ымбат. Мэцпл1к болган сон да. Ал eлiм коркынышты. Шектеул! болган сон, да. Сол себеггп Тэубе, Шук1р, К,анагат угымдары эр ауызда эрк,алай айтылады. Бай байбаламшыл, кедей тэубешш. Байдьщ байбаламшылдыгы пигылында. Кедейд1ц тэyбeш^лдiгi пейш1нде. Алгашкысы ез1н де сыйлайды, eмípдi де кимайды. Эз1н сыйлайтыны - оган жан T9TTÍ. Тэтт1 болган сон, да жанын к,оярга жер таппайды. Ак,ша, байльщ, дуние, мул!к ел!мд) жек керу синдромын тугызбай цоймайды. 63tM m ^ÍK эгоизм1 осыдан кел!п кдлыптасады. Бай малынан, патша тагынан айырылгысы келмесе, кубакан
пул турмац, кудайды нерылсын?! Бар байльщты бауырга басу, зертханаларда цолдан урыц жасау, елмейт1н eM Ípre умтылу - Алланын, Ke3¡Hme кунэга белшеден бату. Бай азгындаса, кедей тозгындаса, жазмыштан озмышца лайьщты жаза кешпегенде к,айтс!н. Оркениет ез1мшшд!п деген!м!з осы. Адам ез болмысынан асып та кете алмайды, цашып та кете алмайды. Жаратк,ан иен1ц ашьщ-шашык к утн д е жаИантерден жай тускендей жазган журектщ жайрап цалатын кездер1 болады. Осы 6ip m xi сэт, мeйлí, ол бак,ыт болсын, мейл!, ол к,айгы болсын, сен[ц OMipinHiH, б!рден-б!р азыгы. Бiздiц caHa-ce3ÍM¡MÍ3, туйс1к-танымымыз, ой-ожданымыз, сез жок,, гарыштык, галамныц ьщпалында. Б)з муны цабылдаган сайын K03ÍMÍ3 коре алмайтын, кeцiлiмiз сене алмайтын, тек циялымыздыц гана epKÍHe кенепн 6ip куД1рет кушт!н, бар екен!н пайымдаймыз. Сол 6ip тан,-тамаша тылсым дуние есейген сайын кезденбалбулушады:унс{з,т1лс{з,мулдембаск.аэлемгеайналады. Аслан сол аспан, жулдыз сол жулдыз. Ай туады, Кун батады. Жок,! KepiciHuie, 6 13 оларга к,ансыз, камсыз ел) кезбен царайды екенб!з. K63ÍMÍ3 гана емес, eTÍMÍ3 ел!п кеткен. ¡ - ^ ^ ¡ з д щ де оцып турганы шамалы. Колымыз жетсе, самсаган сансыз жулдыздардыц 6ipiH y 3in, 6ipiH жулып кере карыс кеудем1зге жапсырып алгымыз кeлeдi. Пендел!кт1н Аллага унамайтын 6ip ускыны осы!.. EÍ3re саяси сауаттылыктан repi Сана санаткерлМ кеб1рек керек. Ал Санаткерл1к - Эркениеттщ ез баламасы. Рухымызды елт1рш алмайык,. Ол елее - Tipi елжке айналганымыз. Tipi ел{кт4ц м е к е т Жер емес, кер!..
Улт тагдыры уыстан сусып, к,арак,ан бас царацшынын, к,арауылына Ы ккен шакта «бас-басына би» болу - аяк, асты нда илену. *** Н эуетек улдан, желетек кыздан ак, желкен4н жел керген жeтeлi жетюнш ек, «туырлыгын ту еткен» «Турымтайдай» Абылайлар тумак, емес! XXX Жел етше кек Байрагымызды к,анша жeлб^peткeнiмiзбeн ондагы бэд1зделген К,ыран кейп1не жан б{т!рмесек, уранымыз да, «Жумагымыз» да жалган эуезе! Э с1р е эуеншшерге: Азайды кешт1 бастар есю достар, Кебейд! кешт4бастар Ешюбастар... Эр адам дуниеден еткен сайын Жерд1н, ез1 жет{мн1ц куй!н кеш етш дей ... Анынньщ бойында батырдын, к,аны бар, Батырдьщ бойында бэр!бар!!! «М ен ез eлiмдi, - дeйдí Пушкин, - жеме-жемге келгенде ж ерден алып, жерге саламын, б!рак„ оны кез келген керауыз кел1м сект{ц мансуктауына жол бере алмаймын!..». Сез1 де, eзi д е уы тты , отты сол Пушкин бар болганы 37 жасында 23 рет царсы ласы н дуэльге шак,ырган. Егер ак,ын осы заманньщ адам ы болса, б1р ауыз сезге келмей алдымен анау жырынды Ж ириновскийд! 24 рет жекпе-жекке шак,ырар ма ед1... Амал не, П уш кин б1реу-ак, к,ой?! Ал Ж ириновскийлер... ж е т т артады!
Мен Эгоны тура магынасында Ere, Ие деп TyciHeMÎH. Оньщ к,алыптасу Heri3i упттьщ Т1лде жатыр. Ал тшде тутас улттын Рухани цазынасы сак,таулы. Мемлекетт!ц иеа - тургыльщты улт, Тургылыцты ултцана - тыцгыльщты журт. М1нез-кулыц кундел1кт1 ем1рде ею турл1 сипатта KepiHic табады: ôipiHmici - дархан: тэрбиел1, танымды, бiлiмдi, жан- дуниес1 жайдарман. EniHinici - тарпан: ез{мшш, еркеюрек, менмен, егей. Екеутщ цосылган жер1н «Кесегенщ как жоны» емес, «Кособаньщ тубЬ десе, кеб1рек жарасар. Абайдыц: «Ел бузылса, табады Шайтан ернек» деген тапкыр танымы, бипаз 6miri б1здщ дал Ka3ipri сахна сайтандары мен сайкдлдарына деппе-деп. «OMip хайуандар ymÎH - курес, адамдар ymiH - жарасым...» депт! MeHiH Тыныштьщбек (Эбджэюмулы) ÎHÎM. Осы таным- тужырым кейде маган KepiciHme эсер бepeдi... Керинлер кез алартпасын десен - алдымен тарихыцды туз, шекаранды сыз. Рухани емшщ де, енш!ц де осы eneyi. K e n ^ iH Kipi айтса кетед^ Кейлект1ц Kipi шайса кeтeдi. Б{зде айтк,ыштар мен жазгыштар кеп. Мен е к еу тщ арасындагы ацынмын.
.„HafMbUtA _____________ ______ _________ _ Ep бузылса, табады сайкдл ермек. Алла тагала: Жума KyHÍ Адам атаньщ бойына Рух дарытты, Жан б^1рд). Жума кун1 жумацца кipг^здi. Жума кун1 Хауа ананы жумацта жаратты. Жума кун1 Адам ата мен Хауа ананы Жиддада кдйта кдуыштырды. Куп1рл1к пен 1Шрк ^ндeтiнe шалдык,к,ан цогамда кушт!лер элс1здерд1, ульщтар каймана хальщты адам курлы кepмeйдi. Ш1ркке непзделген цогамда эрюм ойына не келсе, соны 1стейд1. К,азак,ы к,ауымньщ K,a3ipri хал-ахуалы осыны к,апысыз ацгартады. Егер б^здiн билж сыртк,ы ыцпалдьщ ыгынан шыга алмай шыргалацга туссе, тупт{ц туб1нде ез халцыныц к,ас душпанына айналмагы ацицат. Сасьщ келд1ц к,амысын сагалаган Жолбарыс та 6ip, Ел-журтыныц намысын жаралаган Патша да 6ip! Адам болмысы ез1ндеп жоц нэрсеге acipe эуес, acipece, эйел заты. Ж* * Bip жолга Ж1бершген кдтелМц кем{нде 6ip жылга жетет1н жан азабына азьщ. Тасып толмак, пендеден, Гашыц болмак, Алладан. Ата-бабам эл!мсак,тан болжаган: К,ызга куйеу, улга суйеу жоц заман.
Teктiлiк жен! б!р баск,а. Ол - нанньщ курамында, тэннщ турагында, жанныц Жумагында гумыр кешедь Кез тамшысындай келге бегде кусты цондырмаймын деп Кызгыш элек. Сулульщты сумпайыга буйыртпаймын деп Акын бэйек. Кус цалбагай, Ацын желбегей. Жеме-жемге келгенде, екеу! де дэрменс!з пэруана. Озеуреген ез!мшшд)ктен елерменд1к ен1п шыгады. Ал ол деген{щз катерл! ¡сжтенде к,ayiпт^! Мунсыз ем!р - кунсыз. Некес{з к,ыз, жетес!з ж!пт...У1ттын соры да, соцы да осылар!.. Атарга огым болганмен, Татарга талшык, таппадым... Аурудын жепс! жаман, Эйелд1ц жепс1 жаман. Mipжaк,ып Дулатулы: «Кай журттьщ болса да жаны - Эдебиет. Жансыз тэн жасай алмак, емес». Оз1н ез! тыцдай алмаган адам е з г е т де тацдай алмайды. Оскар Уайльд: «Жан-дуниемд1 жаман эдеттен жуып-шайып тазартк.ым-ац келед}, б{рак, оган мен тупл д!нн!н де, д4лд{ц де, тшт1, ак,ыл-ест!ц де шамасы келер емес».
К,иындык,ты ертел1-кеш женуге болар, ал жан-журепцд! ез1п-жаншып келген к,айгы, K,acipeTT¡ nañiecin? К,арсы келер цауцарыц болмаган сон оны пешенеме жазылган жазмышым, я болмаса тацбалы тагдырым деп лажсыз мойындауга мэжбурс1ц. Bip рана талцармау - муны Алладан келген сынак, деп ез1н,д1 сещцру, кенд{ру гана. Адам баласынын, дене (тэн, мус1н) тургысынан ес1п-жет1лу!н!ц турлше айырым-белгшер! бар: материалдык, жэне материалдыц емес,кемеск1жэнекетер!нк{кещл-куй,эсемд!кпенэс!ре элем1ш... Жан мен тэн арасындагы осынау карама-цайшылык,, тупт1н ту б тд е, адам баласынын келбет-кейп!н артык, етпз шымырлык, пен жумырлык,к,а, гулмайыск,ан сулу да суцгак, суцгылальщца алып келед1. Bip адамга осы жепп- артады деп ойлайсыз ба? Жок, цателесеслз. Муньщ ар жагында, сез жок,, келденен кезге кер1не бермейпн жан жаратылысыньщ жагымды да жугымды сыр-сипаты жасырын жатыр. Ортак, уйлес4мн]ц купия к,ыр-сыры осында. Оны бшмек - Алла кущретш сэт сайын назарга ¡лмек!.. Алланыц 9MÍpi шекс1з. Онын, 1с-эрекет1н адам (пенде) TyciHÍn болмайды. Ол 613Д1 бойымыздагы жак,сылыгымыз бен жамандыгымыз уш1н де, кемш1л{пм13 бен кен,ш1Л1пм4з yiniH де жазалайды. Жазыцсызбын деген1 уннн де Жаратцан алдында жан n e ci жазалы. Ацымацтар езгемен айтысып-тартысуга кумар, ал акылдыньщ ез жауы е з т д е . Турмеден шык,к,ан адамды «ацталды» дейм13. Шындыгында солай ма? Оньщ ацталуына мyмкiндiк 6epin, оны ол мутпкслз пайдаланганда гана бул сез ак,ик,атк,а айналса керек ед! гой?..
Aдaмтyгiлi,тopiшiндeтopыккaнтopгaйдaтyткыннaнбocaнып шыгар алдында аз-кем ойланып алса керек. Бостандьщтьщ боданра, азаттыцтьщ азапка айналганынан артык, цаспрет бар ма, С1рэ, бул дуниеде?! Пудай сактасын... К,айгы 1шке тусед!, азап ¡штен шыгады. Екеу1 де журекке тускен жук. 1шке тускен кайгыны ертел1-кеш уакыт емдеу{ мумюн, ал ¡штен шыккан азаптыц ауыртпалыгы кеб1не саган да, уакытка да багына бермейд!. Ceбeбi кайры жан-дуниещзге цатысты, ал азап жан мен тэнд! катар мецдейд!. Фома Аквинский: «6м1р - Алла тараланьщ сыйы. Патшацыз да емес, баск,ан,ыз да емес, есщ1зде болсын, оны берген рана кайтып ала алады...». Бетти Уайд:«Шетс13,шекс13,шекарасызк,асцагымсэт...Жарык, жылдамдыгынан да ушк,ыр кел1к шпнде келе жаткандаймын. Бул мен1ц eлreнíм емес, тip^ екен4мн1ц белпсП Екшцн дуние ес1П тур алдымда: эне-мше ашылгалы...». Мен ез1ме рана басыбайлымын. ез1мшмд1Г1м емес, кер1с{нше, бул - езгеден гер{ Аллага жак,ын екенд!Г1мнщ жай рана белг{- нышаны. Л.Толстой: «Кррамнын, эр мyшecí царны ток, кезде рана енерге бетш бурады». Абай: «К,арны аш юс!н1ц кецМ нде ак,ыл, бойында ар, рылымга кумарльщ к,айдан турсын?». Дуалы ауыздан шыкдан сез кай кезде болмасын б1р^р1м ен жылап кауышады. Ал 613 элi кунге дей1н «Аш карын жубана ма майлы ас жемей?» деп ¡ш т солыгымызды баса алар е м естз.
Кешеп К,адыр ага: «Мен1 ен,бекк,ор еткен - ецбек» десе, бупнп Мен, ертецп Сен не демексщ, Í3ri тш екп e3H3ÍM? Саясаттын, куш! журепнде емес, бшепнде. Бшектщ куш1 журекте екен1н бшмейпн цырт - журтк,а жут. К,ойдай шулаганнан тайдай тулаган мыц есе артык,!!! Сана к,алгып кетсе, Уят кдцгып кетед!. Ундемегенд! жундемеген жан бар ма? EcipÎK энд! есек те айта алады. Журектен шьщцан сез - Елин, Кещлден шьщцан сез - Емын. Жацсы к,атын еркелеп терге оздырады, Жаман цатын ертерек кер цаздырады. Жатыпатар жалк,аулар айтып журген есек-аяцга бiздiн, цалта аулар эзшкештер эрец жетт[. Уят-ай!.. Цазацтар уй сала алмай жургенде кэззаптар мола салып улгер!пт!! Кулем{з бе, жылаймыз ба?
Жетгнс жыл бойы жетекке жеплген басымыз жет{мн1ц куй1н кешкен! былай турсын, желщен босаган сон, да желдщ цай жацтан согарын жете ацгарар халге жеткен жок,. К,алыпты ж ур к тен жацылган жанньщ жазмышы озмышына багынышты болса, буган юм жазьщты? Тагдырды цайдам, тарихк,а эксперимент журмейд1. К,огамга к,ол артпак,, жак,сыны жацартпак, жасанды жарнама, 9cipe элeмiш атаулымен бел шеинп курескенде рана жузеге аспак,. Пендешм1к атаулыга aya кен, де, дауа кем! Жауын жалкау, К,ар мылкду, Ел ер1ншек... Соган душар болармыз - неге кулсек. Кез1м1зд1 асырып кекжиектен, 6з!м1зд1, кэнеки, каре бшсек!.. Урльщы куннен утылып, Куладузге улып мына 613: К,улдык,тан цашан к,утылып, Пурсудан к,ашан шыгамыз? К,ан емес, жан деген!м - жарымжан-ау: Жалайды жатсам-турсам тэн1мд! алау. «Тэйтжке» шецбер бузып, шектен шык,к,ан Eip адам «тэйт!» дей-тугын табылмады-ау?.. XXX Тагдырьща тацпа сын, Аяк,тагы тусауды ал!
К,удай бíздi сактасын К,ул-кутанга ук,саудан! Ак,ын - эр халыцтыц азаматтык, к,ужаты. Оны жогалтып алсац, цайта жасай алмайсыц. Адамзат баласын рухани апаттан 6ip кутцарса, а к ы н гана куткара алады! XX% Гулден гулге к,онып-к,онбай тынымсыз тipл^к кешкен кебелектен ак,ыннын, пэруана тагдырын цапысыз ацгарасыз. Ал сол жазганга Жаратцан ием бар болганы уш-ак, кун1н к,иыпты... Бака да батпагында бацылдап багады, карга да царцылдап кел!п караталына конады... Эйткенмен, П етш багындагы Гулгызар куска не жетсш?! Ацыр-тацыр заманда Акын - пацыр. Ойга орын кем кезде бойга дерт жуккыш келед!. Заманга кез1м жетпейд1, Адамга ce3ÍM етпейШ. Абай ауылы азайды, Кепес ауылы кебейШ. Кешеп казак пен бупнп цазацта айырма бар ма? Бар болса, «Ит MiHin, ирек камшылап» жургетм!зге жол болсын?
К,айтед1 жанды аясак,, Тауыстык, па, элде тал панды? К,айдагы кацку саясат Кджытып 61ТТ1 канкамды. Ceнi ем1рден ерте кетт1 демеймш, 6ленн!н де бас-аягы к,ыск,а гой... Несердей к,ас цагымда текпелеген Эм1рге юм бар, юм жок, екпелеген? Ак,панды шыц басына шыгарып сап, Келед! Кектем тус1п кектебеден. К,азак, к,ашаннан оку мен токуга маргау. Жан азыгын жат керген, тэн азыгын нэп керген ул мен цызды бала дей м 13 бе, шала дейм1з бе? Балам ок,ымаган дуниеге немерем бас-кез болады деу - барып турган ак;ымак,тык,! Б!р жагы - усак,, куйк1 пендел1к психология, еюнш1 жагы - менменд1к, eзiмш^лд^к, тогышарлык,, мэцгурттж ауру мен,деген ортадан нен} кутуге болады? Эрине, эрк! азрындьщты, бер)с1 тозгындьщты!.. Атты шобырра,топты тобырга айналдырган Элдек1мд! атарга огым жок,! Шала шапк,ын, бос мак,танга бой алдырган елде етжецд! ес, байыпты бэтуа болмак, емес!..
Шекес1нен караган шекпенд{ге шендесе алмай (белдесу былай турсын) шид1н, кумалагындай шашырап, пышырап шетте калганнан жаман нэрсе жок екен... Дуние дурл!ксе - дуб1р кебейед^ Думшелер б)р1ксе - куб1р кебейедь Бауыржан Момышулы: «О, куд1ретт1 поэзия! Мен сенщ курбаньщ болгым келедН» Пастернак: «Ацынга болма самаркау, 8м)рден осы бтген!м: Жарылып кет1п Жанартау, Жаныцды таппай журмепн!». Бурын мен ешюмге сен бей тт ед1м, Бупн маган еш тм сенбейпн болды. Бастан бак,, цолдан кус ушты... К,окиказдай цанша кодацдараныммен елейт!н е ш т м жок,. Анда-санда ата тепме тартып Айга карап улып цоям... Эюм, Эшм, Уюм - бэр1 б1р экен{ц балалары. Ей, цара тун, жулдыздарды кылгыткан, К,уткарсацшы ку т1рл1кт! кулдыктан?! Алтын айдар туса деп ем б!р Улан, Акикаттан! Шырылдаган Шындьщтан!
К,айры к,ак,тап, К,ара жерд! муц цаптап, Цайыршыньщ кYнi кетт1 цымбаттап... Шырыс жак,тан шыцса деп ем Тац-Ана Алтын айдар б{р Сэбцщ кундацтап!!! Ак,ынньщ орны так,та да емес, табытта да емес - ел-журтыньщ журепнде. Элецн1ц иес1 - ацын Киес! - хальщ. Хас енерге гашык, болу мен машыцтанудьщ арасы жер мен кектей. Шурегей мен Бфегещц б!рдей багалаудан артьщ цас!рет бар ма? Беткеайтк,аннын,айыбыжок,:к,азак,ок,ырманындабейтараптык, басым - шайнамай жутуга бар да куй!с кдйыруга жок,. Материалдьщ кeдeйлiктeн рухани егейлж жаман. Келден Ацк,у ушцалы, шелден Ацбекен безгел1 к,ай заман... Содырга таяц, солакайга сойыл, сайтанга саптаяк, устатцан мынау зэнталак, заманга не дерсщ?! Керегенд!к те, кер!пкелд!к те, Жак,сылыц та, бацсыльщ та ак,ын жаратылысынан алые емес.
