Ацыннын, сез)мталдыгы мен cэyeгeйл^г^ Айдын, крраланып, Кунн{н. тутылуын кун1 бурын сезше алуымен астарлы... Дуние тек махаббаттан турса, ак,ыннан артык, бацытты жан болмас едН.. eзiн танудан бурын езген1ц тамырын тап баса бшетш насиет тек ацындарда рана болады. Ананын, алдында барша дуние - бала, сэби, т т п , пер1ште десе болады! Ак,ынга жар болу - Тэщр иен]ц эйел затына тартцан ¡лудег! б!р 1зет!. eзiн,д^ та н у ез!м ш пццк ем ес, к,удайым ы лайы м ез1м ш щ щ ктен сак,тасын. Э зеуреген eз^мшiлд^ктeн eл epм eн дiк е н т шыгады. Бул д е г е н 1Ц13 к,атерл1 ¡С1ктен д е цау1пт{. К,урык, кермес, ырык, бермес Уацыттьщ к,ыр соцынан куып келе жатып б{р асуга аялдаймын деп ат шалдырган адамнын, сол жерде тебеинкке айналып к,алып крйганын, айтыцызшы, к,айгы дейм13 бе, к,ас1рет дейм13 бе,тэубе дейм13 бе, шуюршш1кдейм 13 бе?.. Емшектен шыкдан бала да, еркебулан кулын да енес! мен анасыныц бауырына ынтыга, омырауына умтыла беретМ сияк,ты к,алада журген к,ай к,азак, та ауылга деген эуезес)нен арыла алмак, емес. Урбанизация урд!с1 бел алган сайын бул «ауру» аск,ына тусепн шыгар-ау!..
Дуние ayôipiH кулагьщмен цоса кулцыцмен, журепцмен цоса ырк,ын,мен сез1нген сайын Жаратк,анга макул айтасын,, жаратылыска жацын тартасыц. Алуан-алуан адам бар - Ж* * Э л т е к,арай амалы. Жанында ак,ын журсе, Перште Ke3ine елестейд!. Урыныц ураны: «Куыс уйден к,ур шык,па». Бeймэлíм бейгам жанньщ Tipi екен!, TyHepin тун етед^ кун етед!... Т1лект1 айта алмаган тiлдeн к,алып, «Ж1бект1 туте алмаган жун етед1»... *ж Эткендей кез алдынан кешюн агып, 8м1рден цанша жандар ешт1 налып... Ацылын апиынмен к,оса ¡шпесе, Акынын еркелеткен ест1 халыц. Агзага азык, - амал, к,ут х ж* Кез{мд[ кекке каратам. Адамга тiлeп амандьщ, Аллага жаям алак,ан. Шеп те елец, Шедге де елец,
Элец де елен, Корага к,озы-лак,тай кегендеген. Кепмде б!р жулдыз бар кepiнбeйт^н, К,айтей1н, тебемде Ол,теменде Мен... Судыц тинн сарынсац булак,ца бар, Сылдыры мен былдыры унап цалар. Мен1ц дертчм, дeгбípiм Пер1штеде, Пepiштeнiц мекен! Жумак, болар... БеЙ1т жак,к,а жогалсам Бес1кт1 алып, Елее б1ткен журмей ме есж к,агып? Телебише тереге тес керсем бе, Тебедеп «Кецсайга» кешш барып?.. Кандай к,иын ез1цд! езщ дур санау, Кылыгыцды к,ыл шылбырмен курсамау? ...Куц1рен1п Кун уяга баткднда Кубылага к,улдык,урып турсам-ау... Жазмышца не айлац бар, Мына жалган - бес кунде? 6з ел1не Пайгамбар Бола алмайды ешюм де!!! Эпитафия Табыт емес, жазылады таск,а елец, Жан жасадым жуылады жаспенен. Бупн, М1не, Жерге айналып барамын, Кеше рана керегел1Аспан ем...
бзепмд! epтeдiц-ay, блец, сен, 0з1м болып цалармысьщ мен елеем?.. Тэн талысын к,ара жерге KeMreHÍM - 8л1м емес, к,илуетке eHreHÍM!.. XXX Жуйр1кт1 цамшыласац - багы жанар! К,ашырды к,амшыласац - к,агы к,алар. Уюлеген yMÍTTi Жундей TyTin сабарсьщ. Елден безген Рухты Желден !здеп табарсьщ. Оган кумэн жок, б1лем, Омалганда ой, ацыл. Тобасы кем ток, юлец Тойдан табар тоятын. Апшынранга aya кец, XXX Асцынганга дауа кем. 6з1н мацтаган нэн дурдей Аруак, аттаганмен б!рдей. Келецкелер жогалады талтусте, К,ара жер де акка айналар, к,ар туссе. EciH, болса «жаманмын» деп жасыма, Ecin болса «адалмын» деп ант imne. Эншейшде 3M6eMÍ3 де 8HmiMÍ3, Ит те улиды, эдeтiншe, Ай керсе.
Ацындарга рейтинг журмейШ, эк!мдерге болмаса. Анацарыс (Анахарсис): «Ак,ымацтардын, арасында акылды болу да - ацымак,тык,». «Эзопк,а берген жауабым - Диоклге жасаган ишарам». «Зан, деген1М13 - ермекшшщ торы: элс4здер тутылып, элдшер кутылып кетедЬ>. Тоцсары шешен (646-737 жж): «Рух елмейд1 - кешедЬ. «Жауьщды басындь[рма, Жалкыны ашындырма». Култегш (684-731): «Билеуш1С1 бш 1КС13 eлдiц ж урты жалтак, келед1». «Бек улдарын, кул болмагай, Пэк кыздарын, куц болмагай». Шахпур шах: «Кез келген шаИардыц атагын асырып, ажарын ашатын бес нэрсе бар, олар: Бпнмпаз эюм (хак1м) Эд1л к,азы Эмбебап базар Шахбаз шайыр Кел-дария
Туйе тук,ымынан тугандай кейде Kepi сиет1т м 13 не осы? Kyндiз Кунмен, Ацшамда Аймен жуындым. Жуындым да цайта Анадан туылдым! Мацгаз уйдщ мацдайынан жулып ап, Журепмн1н, жулгесше Ту шд{м!.. Жалгыздыц Жалгыздьщ жауы жат та, досы Кудай, Козгаган коламтамды к,осыгым-ай?.. Жамылган жас жес!рдей цара шэл1, К,арайды тереземнен шошынып Ай. Ол жалгыз, Мен де жалгыз, Eлдi цайдам... Жалрызым жарым тунде келд! цайдан? Цосылса ею жалцы жуп болармыз, Тшейм!н езге н е т мен Кудайдан? Тагдыр Ke3ÍMHeH нур теплген К,ыз басыммен кызба ед1м. бзеуреген eмipдeн 6 з тeцíмдi ¡здед!м. Таптым деп ем табынып, Тагдырыма суй1не. К,ара тyндi жамылып К,айтып келд{м уй1ме.
Еркект1н, басы ауырса - эйелд1ц балтыры сыздайды. Гул баптаганды, к,ыз мацтаганды жаксы керед1. Кезден ушып пул!ш бак,, жасыл дурмек, Агаруга айналды шашым гулдеп. Су туб1не уй салган Арастулдай Азап екен Ажалдан кдшып журмек... XXX Мактум болдым мен саган, мактум болдым, Арман екен аясы ак,тундерд1ц... Аласурган жаныма аял таппай, Жагасында жабыркап жаттым келдщ... Уайым - у, Газал - муц, К,азам - цайгы Ж атсам-турсам жанымды азарлайды. Жазыгы кеп журекп, азыгы жок Сен болмасац, ешюм де жаза алмайды! К,орцыт: «Сулу эйелге уйленсец - кузетш1С1не айналасьщ, Атакты эйелге уйленсец - дакпырт-дандына кулданасыц, Бай эйелге уйленсец - кеп мулж, затыныц б!р!не айналасьщ, Иманжузд1 эйелге уйленсец - уй деп иес1 боласыц». XXЖ Блез Паскаль: «Адам ны ц уш тобы бар. Б^p^ншic^: Ж аратуш ы сы н ¡здед! жэне тапты . Булар ак,ылды эр! бакы тты адам дар . Ею нш ! топ: Ж аратуш ы сы н ¡здеп жур, б 1рак
тагщан жок. Булар ацылды, б!рак, элi бацы тсы з. Уш!нш1 топ: Ж аратуш ы ны ¡здеп те ж урген жок,, тапцан да жок,- Булар бацы тсы з эр{ ак,ымак, адам дар». Казактьщ эрб1р ауылы - Даламныц б!р-б1р белшеп. Кдзацтыц жэми к,ауымы Галамньщ б1р-б!р белшеп! Ацын - ж умыр жерд!н, лупш цаццан журег1. К,агаз б етш е тускен кардиограмма сызыцтары - сол ацынныц елмес, ешпес елецдер1. Уят - адамгершпнктщ улы елшем!, ал Иман - онын, таразбаны. Бак, пен так, патшага лайык,, Бар мен жок, баршага лайык,. Мезпл де мезпл жаумаса, Кешкен б1р булттан не пайда? Энбейпн icтí дауласа, бскен б1р улдан не пайда? Соцынан есек к,ауласа, Соцталдай цыздан не пайда? Сазына сагыныштын, сай кещлмен К,араймын айлы тунге эйнепмнен. Хабары б1р царалык, к,арагым-ай, Цайтасыц ак,ку-к;аздьщ цай лепмен?.
Айда, Кунде, Жулдыздар да - жумбак, эн, Махаббаттан жаралгалы бул ралам. Тун жыласа, к,ыздан бетер цыстыгам, К,ыз жыласа, кузден бетер муцданам... Сократ: «Адамдарды негурлым танып, бшген сайын итке деген к,урмет1м арта тусуде». Пазацы таным: «Итт)к жасаган адамды ит ет1нен де жек керем!» Баю, тоюдыц торына азгындау, тозгындау цатар ^¡гед1. К,ак,пас Шал ез{ е л ге т м е н турмай, артына Алланьщ адам баласына б1рдей буйыртк,ан ортак, нeciбeci мен ныгмет1н турл1ше эд!С-айламен жеке басца менш1ктеуд{н, мeйipiмciз, цайырымсыз к,агидатын цалдырып кетп... Муцагалид1ц «Маврын» айтам да! Аскар Сулейменов: «6 м{рд{ булд!ргеннен 8 н ерд1 булд{рген жаман. Кемталант болганнан бейталант болган жак,сы. Бейталант - бейтарап. Ал кемталанттын, араласпайтын жер{ жоц». Отелло (Шекспир): «Эмилия: Еркек - царын, 613 - тамак;. Аш кезшде жeйдi де, тойса кусып тастайды».
Арлан арлан ба, кдсцыр алмаса? Арман арман ба, бас куралмаса?! Цасцырды ата берме, киес! урар. Сезд!н,де Майкы бидей иес1 бар... Ж М ттщ ж{б1 тузу жаны жомарт, Тулжтщ Тубектег! туйес1 - Нар! Б13тагдыр-таланымызды талайдан бер1 б!р адамньщ дэргей!не бердж, сенд1к, кенд!к... Ец соцында кемд1к. Оны емес, ез1м1зд!... 6м1р бойы ок,ып eттiм , б!рак, ем !р бойы елец жазган емен - eзiм дi езгелермен тольщтырдым. «Кемел адам» болрысы келген пендец!зд1ц сик,ы осы. Судын, Т1Л1н сарынсан, булацца бар, Сылдыры мен былдыры унап кдлар. Meнíц дерт!м, дегб!р1м Перш теде, Пер1штен1н, мекен) Жумак, болар!.. *** Журектщ журген жан ем емш ¡здеп... Ойым жоц орта жолда кен,ш узбек. Арынан ак,тарылар жан бар ма екен: «Агатай, кyтiп алам, кел]Ц13» деп? Кезщ нщ анык, екен ак,-карасы, Жаным-ай, тары да б!р жалт карашы? Бэciцe бар-жорымды мен тiгeйiн, Болганша элдеюмн!ц бак,таласы!
«Салт басты, сабау к,амшы» балац кусым, Калталы цазымырдан аманбысьщ?.. Багыма Бацшасарай цонармысыц, Тэрк етсем Таж-Махалдьщ тэмам кусын?! Шаруам да, Жок, ед{ шатагым да... Шымналаныц Ke3ÍKT¡n шаИарында. Ецщ, MiHe, e 3incín еле-елгенше БаЬарым да, Заук,ым да, ЗаИарым да!.. Эзепмд{ ертедщ-ау, блец, сен, 8 3 ÍM болып цалармысыц, Мен елеем?.. KipeËiH десем, TanipiM, набырьщ к,ыспац, Тагдырымды айтшы, ей, Емш1, тамырымды устап? Жаратк,ан ием куп алса, цулдыгымды айтып, Жэннатца юрсем деп ед1м жарыгымды устап... 8 щ ме жи1 eнeдi тyciмдeri Анам... Кунэм кеп, бшем... Сол yniÍH KimipMe, Ралам. 0 3 ÍMHeH ез1м кеткенше Кецктж ке анау, eз^мдi ез1м 8 лецмен мус)ндеп алам!!! Жалгызбын деп жасыма, жабырцама, Бар дуниен, кеткендей барымтага. Жабьщцанньщ жанына Жаппар ие, Тарыкданын, басына Tenip пана.
Пенденщ тэбепн Henci деген нэкэс бузады. Meшкeйдi ем деуге болар, ал H a n d , K e p ic iH m e , Ciздi мецдесе цайтпек^з? KeHeci3 де. Кене жур1п елеслз де... Рухани берешег1 мен келеш еп кедей елде базар мен мазар кебейед^ «CÎ3 улысыз, данышпансыз!!!» деп езеуреп цоймапты 6 íp жандайшап Ж азарманга жабысып. «Осьщды цоя туршы, - д еп п анау кшт ток,тап, - эуел1 ел1п алайын». Жалган пафос EÍ3 ацындармыз!!! Ак,ын болганда да Абай атамыздьщ пенде кeйпíндeгi перш те пейшд1 балаларымыз! Содан да болса керек, к,айсыб!р к,ылык,тарымыз бен «цызыцтарымызды» жанымыздагы жарымыз да, жаннан 9 3 Í3 жамагатымыз да кeш^peдi, TÍnTi, атымызды ацызга айналдырып жiбepeдi! Уйден б е з т тузд! ацсаймын, Жардан 6e3in к,ызды ацсаймын... XXX Мун, шагып мыц арзуым 6ip арманга, Уй[рем шыбын жанды Шырагданга. Кудайдьщ цутты кун! цулдык, урам, Кулдыгым жетсе екен деп 6ip Аллага... XXX eзiн,д^ танып бшмей жатып езгеге езеуреу - не астамшыльщ, не ак,ымак,тьщ.
Алып бара жатцан жацалыгым да жок,, цалып бара жатцан царажаяу да ем естн . XXX Yra алмай «eMip» деген суцгыланы, К,обыздыц келмей жатыр 6ip кулагы. Bip KyHÍM шыц басы нда шьщгырады, Bip KyHÍM шыцырауга к,улдырады... Жак,сылардын, жалгасы ек.., Жалгандьщта бар ма шек: Адамга да, малга да Эн уйретер эн,п Есек!.. XXX Рухца к,ызмет - Аллага алгыс, Рухк,а к,иянат - Алладан к,аргыс. Атак, пен Ак,ша юмд! бузбайды? Бул eKeyi аман-есен турганда уйытк,ынын, ipiTKire айналмагы оп-оцай. Женс{з эдеп емиз эдетке айналса, абырой айрандай теплед1. Уацыт - жел. Жел{кт:ц де желдеп к е т е т т кездер1 болады. Этежан Нургалиев: «Ак,ын халк,ыньщ мазасын алып, цалгып бара жатса, не бегелек, не сона болып шагу ушш, адамныц ар- уятын ояту ymiH туады. Бíздe ондай ацын эл! туган жок,. Буйыртса, туып цалар»... Асып туган бip^мiздeн-б^piмiз, EÍ3 - ак,ындар, шeтiмiздeн ipiMÍ3.
...¥лы журтта - болашагы бульщрыр, Улыльщ та ¡ш!м1зде улып жур! Алла жаратк,ан адамдьщ к,алыбьщыз...Оран п р ш Ы к к,амытын цосацтацыз: уйлену, уй болу, урпак, ecipy, жалпы, тураннан елгенге д еш н п аралык,... Буран м ойы нусы нбау мумю н емес. М ойындадыц екен - мойньщ а мойынтурык, ¡Л1нед:. Мойындарын, келмеу - тайцы мацдайра жазылган тагдырмен куресудщ 6ip амалы. Ж ецш ем13. Жен,1лген сон, жег1лем 13. Бiзд^н пeндeлiктeн ж е р т , п е р ш те л ш п ацсайтын eжeлгi «балалык, ауруымыз» осы. Бул, енщ, дэpмeнciздíк. Дэрменс1зд}ктен ешюм де к,ашып кутыла алмаган: улылар да, даныш пандар да, Tinii, пайгамбарлар да... Бас аман ба? Бауыр бут1н бе? Бауыр ¡ште, бас тыста. Бас болмаса иык, аяцтыц ырк,ында кетед!. Баск,аны цайдам, осы менщ басым кейде бар да, кейде жок,. Басым барда - ояумын, басым жоцта - цаяумын. Ал ак,ынньщ «MeHÍ» к,ара бастын, к,амы емес, эдетте. Мен1н, азабым да, разалым да, М1не, осы. Цисык, агашты тез тузетед1, Цисык, мiнeздí сез тузетед!. XXX Урыры бузьщтыц к,урыры мойнында. С}зд1н, дуниетанмьщ ыз - ciздi^^ ем1рлж устанымыздын, устыны, немесе тугыртагы. Эр к,азак,тыц iш^ндeг^ «к,уыршак, кудай» е л м ет н ш е Абай 6i3re к,айтып келмейд!.
,^,Ис%мьи*л, Мен цорыцсам - Кудайдан к;орык,паганнан к,орк,ам. С аясат д e гe н iц iз идея атаулы ны кеп жак,тыра б ер м ей д 1. Ж акды ра к,алганны ц ез1н д е оны к,олжаулык,к,а айналдырып багады. Бiздe улттык, мемлекет курудын, атрибуттары (непздер1) бар да оны жузеге асырудьщ тет1ктер1 жок,к,а тэн. Акын элем1 - пешенел! пенденщ TyctHe ене берм ейпн Пей!ш eciri. Ак,ынга, не ак,ындык,ца етене жак,ын екенс13, eHÍH¡¡3 ес1ктен. Жырмен жацарьщыз, энмен тазарьщыз. Сауальщыз азаяды, сауабыцыз кебейед). Ак;ынга жасаган жацсылыц спзд1 Жумак,к,а 6ip адым жацындатады. Ацынга деген адамшылык, ciздi ¡штен тулетед1, к1С1л{пн,!з де, к^шiл^гiц^з де ел кезш е iлiнeдi. Ер тацымымен, ел ак,ынымен танылады. XXX Хак, журепц1зде болсын, Бак,тшепщзде болсын. Аузына Алла сез салган ак,ын юмге KipinTap болмацшы? Желдей ескен, будай ушк,ан Уацытк,а ма? Бупн бар да ертен, жок Байлыкда ма? Тары тайганац, табаны сырганак, Ханга ма? Жо- о-к„ ешюмге де! Керек десещ з, Алла мен Ацын арасында анау- мынаулар ацгара алмайтын, ацгаргысы да келмейт!н гажайып 6ip ук,састык, бар. Ол - М эцгЫ к!.. Жацалык, - кенен! кецшден, ecKÍHÍ електен eTKÍ3¡n барып жаца улпге жалгастыру арк,ылы жасалмак, керек.
Жалган намыс - жанган цамыс. Акын тагдыры - тылсым, байцацыз, онын, жан-дуниес!нде Жанартау жасырынып жатыр! Сезд!к цор - цаламгер кдзынасы. Эдеттеп цазба байльщтан оныц езгешелМ - колданган, жумсалган сайын саркылу орнына салмак,тана TyceTÍHi. Умыльщта урыгыц, TipmÍKTe дэмец болса - ¡шщд1 ip i^ e in e , санаца сары су уялатпа, елге жак, та есен жур. Энн1ц де маржаны бар, арзаны бар. Маржанныц терецге бойлаганы табигильщ, арзанньщ тебецде ойнаганы тагылык,. Жер бет1ндеп ак,ын атаулыныц тiлi де, дин де 6 ip . Эн мен елецге елцннщ де, eMmiHÍH, де кереп шамалы. 831 елш1, e 3i емш! Элен,ге журек к,ана дэнекер, eM Íp гана K ipinTap! Мен орыстыц бекзат акыны Есенинмен ежелден курдас Иэм сырлас екенм!н. Дурысы, Есенин маган, мен Есенинге айналдым!.. Ц а й ы р ы м - цасиет, MeñipiM - кез жасы. Кез жасы журект! жумсартады, К,асиет кадыр арттырады. Бас бар жерде ми болады. Ми - ак,ылдыц yñmiri. Журек бар жерде кез де («Журектщ кез! ашылса...»), сез де, сез1к те, туйс1к те... болады. Асказан бар жерде бойга куат, тенге тэбет бар. Ал, 6ipaK„ жан азыгынын, жамалына не жетс{н?!
Гамлетте мынадай 6 ip диалог бар: Гамлет: - Кдлада мен болган баягы кездей багалай ма буларды (ез1не енерлер^н керсетуге арнайы келе жатк,ан aктepлepдi айтып отыр), солай ма? Розенкранц: - Жок,, гэп сонда гой, ол жок; к,ой. Гамлет: - Неге олай? Элде булар нашарлап кетт! ме? Розенкранц: - Жок,, бурынгы бет1мен жарцырауын жар^ырап- ац келед1-ау. EipaK к,алада ецш ец 6ip ацурпек балапандар уясы пайда болды... Ацурпек балапандар уясы... Б уп н п энд1 де, эннщ сез1Н де жазатын жэне оны ездер! орындайтын, улттык, уясынан безш шьщ^ан б 1зд!ц ак,урпек-сарыурпектер1М13 солардьщ салдыр- гулд1р сарк,ыншак,тары, ак,ыр-так,ыр ацабалары емес пе екен, cipa? Дурыс айтасыз, не демепщ зд1 емеур1н!щзден танып турмын, кеш еп Б}ржан, Ак,ан, Ж аяу Мусалар да езд ер 1шыгарып, ездер! айткдн. Eipan олар, сол Гамлет айткдндай, ак,ыл к,уд!рет! Tanipre тэн - табигаттыц артып туган айрьщша адамдары рой! Тэц1рд1ц aMipiMeH адамны ц ц у р с а г ы н а н шьщ^ан дуние Уак,ыттыц цурсауына багынушы ма ед{?! Ал мыналар... ез1м{зд!ц к,арасирак, «акурпектердЬ айтам, эуен саздан ада-куде, елец сезден ермекин гурлы енер ток,и алмаган, ецеш{не жел толган елермендер гой, бар болганы. Осыган к,арап елермендер eMipmen гана емес, тамыршац да екен-ау деген ойга келесщ. Эйтпесе, Гамлет заманы к,айда,б13 цайда?! Ш ынтуайтына келеек, 6 Í3 олармен емес, олар б1збен куресш жур. «1штен шык,к,ан жау жаман». Аск,ынган ауруга ем кем. Ецщ не ¡стеу керек? Бас цатырар 6 ip сурак, осы. Данагей мен Дэмегей Е ш ю м нщ де ак,ымак, болгысы жок,. Алайда ак,ыл айтцанны ц 6 api асып туган ак,ылман ем ес. Ж уртты ц кеб! жасырып айтцаныцды к,айдам, асырып айтк,аныца кэд1мгщей сенед!. Дуры сы, 63ÍH сенд1ред1. Eip ем ес, ек1 ем ес, к у т н е элденеш е марте мацтай берген соц сез!мнен сергект!к к,ашады, уятты
уйцы басады. Осыдан Kenin данышпандыцтан дэмегейлер д ан агей д !ц ш ек п ен 1н ки!п, ш енш тагы п m i p e H i n ш ыга кeлeдi. Эр дэм егейдщ жанында он-ондап жагымпаздар мен ж андайш аптар ж уредь E íp ey iH in ны спы сы «Лэббай, так,сыр», eKiHmiciHiH азан шак,ырып к,ойган аты «К,уп болады», одан к е й тп л е р 1 Цулдык, Ж антьщ, Тантык,... болып кете бередь Дэмегейлер кебейген сайын анадан арда туган «дара дананы ц» куш к,арац бола бастайды . Q 3ÍH адам га да, когам га да керекс!з сезш етш жанньщ KacipeTÎH Цудайым еш п е н д е с т е енш! етпей-ак, цойсын. К,асцыр кдцпанга тускен сайын шибершер ши т у б т д е mHTi мылтыгынан ок атып масайрайды, мэз болады. Бил1ктеплер ездер4н б т к т е м ш деп ойлайды. Солай ойлаган соц да б1рде болмаса, б)рде бастары айналады. Басы айналган адам, эрине, кулайды. К,уздан кулаган кулжадай. Ол кулаган сон, аландардагы ескертюштер де кулайды. Тугырынан. Тугырга баск,а 6ipey цонады, дурысы - к,онжияды... EÍ3 бш епн «Перпетуум мoбилeнiн,» 6ip сыцпыты осындай. Парасат би1пндеп адам Саясат сайтаныньщ арбауына бой алдырмайды. Жер - адамнын, игiлiг^ болганымен, Алланьщ иeлiг^ екен!н аз кунде ада-куде умытып шыга келд1к. Осыншама азгындайтындай, кудай-ау, 6i3re не кер!нд1? Ак,ынныц ce3¡MeH ел ез жазмышын таниды. Акынньщ ез!мен ел ез болмысын елшейд1. Ацынныц кез)мен ел ез болашагын багамдайды.
«Туске дейш хальщпен бол, Тустен кей!н Хак,пен бол» дейШ Имам Бухари ез хадис1нде. Ал цазекем «Халык, - Хак,тьщ жердеп аты» дeйдi. Арры жагын парасат- пайым иес1 ез1-ак,угып алар. Дуалы ауыз айтады: «Патшаньщ 6ip мезеттж эд{летт1л1п алпыс жыл бойгы Нэпш гибадатынан артык, api абзал. О й т к е т рибадаттын, сауабы гибадат eTymiHin е з т е , ал эд1летт1н, шарапаты Патша мен барша журткд б1рдей тиес1Л1». Алла тагала Иманды жаратцанда, Иман: «Я, Пэруэрд!гар, маган эл-дэрмен, куш-к,уат бере гор!» дейд1. Сонда K,yдipeт neci оран нурлы кесюн, сулу сипат, эрл1 эдеппен цоса куш-к,уат сыйлайды. Аллатагала Куп)рд1 жаратцанда, Ол да: «Я, Пэруэрд1гар, маган да куш -куат дары та гер!» дeйдi. Сонда Ж аратушы Куп1рд1ц пейм-пирылына лайык, оран жарамсыз к,улык, пен жагымсыз бак,астык,ты буйыртады. Хадис шэр1птегщей: «Пейш! тар, iiiii Иарам адамга ПеЙ1ште орын жок,!» болуы осыдан. XXX Сэруэр кецш, сардар пейш сахы адам к,ай KeMm^iriMeH де ананьщ cyйкíмдí улы, Алланын, суй1кт1 пулы. Imi к,ара цазымыр Иэм к,ызраншак, адам к,ай артьщшылыгына царамастан Алланын, азрын пендес1. Сахылык, пен 1згпнк - саралык, пен даральщтыц C9HÍ мен сэулет1. Дуниен1ц дэулеп де, адамзаттын, эулет1 де онын, жанына жак,ын, мацына макул. Назым: - Кезген{ммен барша дуние бацтарын, Сахыльщца сай сыяпат таппадым. Немесе: Душпаньщныц сахыльщпен мысын бас, Ол да, бэлюм, саран уын усынбас...
Адамныц он ею мушес1н1н, бэр1дерл!к Алла тагала тарапынан аманат арцаланган. К6 3 аманаты шаригатрук,сатеткен нэрселерге гана царап, шаригат к,ош кермеген нэpceлepдí назарга алмауды цалайды. К,УЛАК, аманаты жагымсыз, ерескел, гайбат ceздepдí еспген кунде де к,аперге алмауды ундейд1. Т1Л аманаты эд!Л! мен ацицатын айтпац, шын сейлемек керек екещцпн алга тартып, eтip^к, есек, алыпкдшты эцпм елерден аулак, болуды нысанага алады. К,ОЛ аманаты дуниен1ц алдамшы байлыгына, жалганньщ жасанды жылтырагына алданбауды, езгенщ мулю мен затына сук,танбауды, суганак,тык, жасамауды жак,тайды. Ал АЯК, аманаты тузу жолдан бурые к е т т , к,ия баспауды, кер!с{нше, к,айырлы, мей{рл11ске кеб1рек к,адам жасауды цалайды... Мак,сатты адам жак,сы атты боламын десе, аманатца к,иянат жасамаганы абзал. Мундай адам Алла нурыныц аясында алгыск,а бeлeнeдi, шарапат-шафцатца кенелед!. НА 3ЫМ Табигаттан - Талбес!к б!р аумаймын: Агын-тепн Кектемде жыраудаймын, Жазда KYHнiц кезш ен нур аулаймын, Кузде к,айтк,ан тырнамен тыраулаймын, К,ыста улпа ак, цардай цылаулаймын... Ежелден к,аным мен{ц к,ырьщ сщ!к, Намысым, намым мен1ц - Туржшпнк! Кектей1н кектем сайын Бэйтеректей, Кетпейш ку томардай ipiп-шipiп... Тэн!м елед1, К,абыр цалады. Талым енед!,
Тамыр к,алады. Талым д е г е т м - enceni EMeHÍM, Тамыр д егетм - елеем, ен ем т! Ей, огылан, умытпа, Устаз - улы багбаныц, QMipine енеге - еш пес тэл!м алганын,. Жарык, болар жан-жагьщ, орындалар арманьщ, Кею репце жага алсан, улы устаздын, шамдалын! K,acneTTÍH, к¡aд^p^н к,ас надандар негылсын, К,ай кезде де кдсыцнан жак,сы адамдар табылсын. XXX Жацсылардыц эр ce3i - жан азыгы, бшгенге, Eip-6ipme к,арайлап ажар ашар гулдер де... Жын-жыбырмен шатаск,ан аулацтау жур нэкэстан, Берекел1 сез шьщпас бейпш ауыз бак,астан. К,ара с езд ен балк,ытып бал к у й г а н д а тандайга, 6шт1 деген eMÍpiH, к.айта epm in ж анбай ма?! Юм 61Л1ПТ1 жалганда жазылганын мацдайга? Тэщр 6ipey болганмен тагдырды адам тандай ма? Батырдьщ 6¡p жауы бар Сатцын деген, Алла атын ауызга алып ак,пын деген. Жак,сыны жанай журген Жантык, аз ба, Тпннен бал тамызар тэтт! уменен!? Ацшыдайын адасцан К,ансонарда К,анша copra кез болдык,, К,анша лацга...
Жасац жинап «Абылай алацына», 6 з тагдырын жас урпак, алса цолга!. Кашангы езд1-ез{н,нен еш аласьщ? Цазекем, ойладыц ба осы арасын? Ак,ын мен Атымтайга тер)н 6epin, Ацылды ел эз тутпай ма босагасын?! Т1ршш1к мунар, тш шубар... Хэл!мды MeHÍH¡ юм сурар? Б1рл1кке бастар Typi жок, Tipлiккe мынау юм шыдар? Суйектен eiin сьщсуы, Жиектен жылап Кун шыгар... Eip-6 ípÍHHÍn артыца шала байлап, Улкен]цд1 саласыц балага айдап. Тэщр1цд{ танымай, Тайказанда Шала n icin жатасьщ, шала к,айнап. Сауыскднньщ салтындай ала к,анат, Б1р-б!р!НД1 жатасьщ жагадан ап. Берекец жок, болтан сон, бейш бурар, Ел екен деп ю м ceHi багаламак,? Ж упм барын сез{нем, Ж урттыц к,амын Жумыр басты пендедей жеген1мде. YHÍM барын сезшем, Уды сезге Уятымды, арымды жегер!мде!
Бас кулыцсыз кулацка, Тез жYpмeйдi кунысца. Жата берсе к,ынапта, К,ылыш mipKiH цылыш па?! Журег!мд1 Ty6 ÍHeH Цазатын жан бар ма екен? Жан жарасын TmiMeH Жазатын жан бар ма екен?.. Замананыц зар-уайым толгары ем Тоты кустай торьщпасын торда Элен,. Тура биден туяк, к,алса - ол да Мен! ¥мы журттан уят цалса - ол да Мен! Жалгыздык, - сырбаз сыцарым, Жарык, кун - эуре-сарсан,ым. Пей)шт}н, жуз1 - кумарым, nepiHÎH к,ызы - ацсарым. Пенден!ц мун,ы - жанбагыс, KipniKKe iнжy ш д!рген. Фэнид1ц дэм! - алданыш, Бак,идын, м э т н юм бшген... Хальщты кул деме, Ол - Алланыц eciMi, Эйелд1 кун, деме, Ол - элемнщ ôecirt!
Арнацнан асып-таспа - Тепл)п каласыц. Кепке топырак шашпа - Кем М п каласьщ!.. Солып барам, кудай-ай, солып барам, Соцгысы ма ем сорлыныц соны укпаган? Кай телен4ц шнне басым сугып, Кай тeбeнiц басына к,онып калам?.. Тастап шыгып тыгынсыз Кумыраны, Жын-пер1мен жымдасты уры-кары. Калтацдаган кайьщтай, кайран дуние, Кай жартаска кай кун! урынады?.. Жамылып жатамын да кальщ ойды, Ацсаймын кешеп еткен Абылайды... Пакырга аспандагы наны кайгы, Патшага астындагы тары кайгы. Улылыктьщ угынбай Эл^ппeciн Адам улы бола ма кагып тес!н? Эюм де емес, Ханда емес, Эршм де емес, Б1ртуарлар бастайды халык кешш! Суьщ урса, кетпей ме шетшеп гул? Кайда бупн кызылы ею бетт1ц? Эзен1мде - кез жасы жес1рлерд{ц, бзепм де - екс!п жeтíмeктiн.
Жанарында мэймшдеген муздай мун, Аспандагы мундасымын кузп Айдьщ. Мен жыласам - бой-бойыммен боздаймын, Мен сагынсам - журепммен сыздаймын. К,ол жетпес элем-жэлемге Кез1мд1 саттым, телм1рд1м. Жезекше мынау элемге Жет1м кецМ мд! емд1рд!м. Ею айырылар уньщ да, кебегщ де, Дуниен!ц еленсен елепнде. Ел enceci ecTi улды ЕзетМ цинайды. Tipшiл^ктeн бес кунп Безет1Н1 цинайды. Не ел 1 емес, Tipi емес, KenipeKTi 6ip елее КезетМ цинайды. Куыс жерге ку журек Куып тьщеац, сыймайды. Сейте журш eмipдi К,имайтыныц к,инайды... KenmiM менщ - эппак, Ай, Эппак, Ай бултца батпагай... Сабырым MeH¡H - сары алтын, MÍHe3ÍM MeHin - мак,тадай.
Ажалдан адам цашып кутыла ма? Еткейсщ, e6i келсе, шуюр ана. Гумырын узартатын адамзаттыц Пeйíшт^ц пер:штес1 - буюл ана!!! Жаратк,ан пендес!не дамыл берер, Гайыпты сен кермеген жанын, керер. TipmmiK уясына дэн салгандай И рш ер к,ара жерге тэн1цд1 егер. М ендеп мун, мен зар бетен, Туншык,ты-ау жаным тунекте: Ем болар ермек бар ма екен Езшген мынау журекке? Сак,ал да жоц, мурт та жок,, Айта алмадык, журтк,а эдеп. Абыройдан айырылдьщ, Ацтан 6ipa3 урттап ек... Кетюм кeлeдi 6ip жацца, кетк1м келед1, Кез1ме MeHin сыймай жур кект}ц келемь Куннщ де к,ажет болмай тур куунм дегет, Гулд1ц де к,ажет болмай тур кеп гулдеген{, Кетюм келед1 6ip жакка, кетюм келед!... Кайдан OMip тусын Ею рет мен1, Калгыма, арман-кусым, КеюректегЯ
Ш аш агыцмен Í3ri Шашыра, тацым. Ш афцатыцмен б1зд1 А сы ра, Тэн,1р! Тагдырыцды тул кылма, Тамырьщды жулдырма. Алтыны бар кумнын, да! Кудайы бар кулдьщ да! Аурудан айьщ, емге кеш, Айналсац муздай MyciHre: Адамныц 6epi пенде емес, 16mici де бар 1иннде! Болмасын десен енбек еш, Ецсен,д! темен TycipMe: Адамныц 6api пенде емес, IlepimTeci де бар ¡иннде! Кэлимага тш сындыр, Цудайга к,ол умсындыр. Ол1м деген - жумбак, эн, QMip деген - тылсым жыр!.. Жамыратса толк,ынын 6MÍp-TenÍ3, Жабайыдай жагада неге уркемЬ? Бордацыга байланган тэн мен жанды 8т1р!кпен, есекпен сем1ртем1з. IpKiT ш те н , ш!рид! балык, бастан... Арманьщды кдйтейш алып к,ашк;ан? «Бас-басына би болган ен,кей к,ик,ым» Абай C63ÍH ж урсщ -ау эл! уцпастан.
Тардырыма не дермш? Жарьщ кун жок, жайнаган. Аспаннан булт, менен мун Арылганша к,ай заман?.. 1штен балкып жургенде, 1штен epin, Ж умак mipKÍH жатпайды туске де eHin. Улылыктьщ угымы улангайыр, Kic^iKKe жарасар - К1шкенел1к. KimKeHeMÍH, «KimmiK - MÍH» демел!к. Упы болар ул туса, кундемел^к. ...Тал агашы жанында жайкдлса да, Бал арасы конады гулге кел{п. Тардыр, MeHi б1рде унат, б1рде унатпа, М!нбей-ак, та к,ояйын дулдул атк,а. EpiK берсец болганы жалрыз рана Бургыларан кеудемд! 6ip булацка... Жаманра тунд1к тескен жел уайым, Жаксыга юнд!к кескен ел уайым. Жан жаксыга кумар, Тэн Hsncire кумар. Пер1ште - нурлы элем1м, Сыбызры - сырлы э у е т м .
EniKTin мекен1 - Дала, Эл{кт1ц мекен1 - мола. Уры-к,ары 1з!ндей Ит куйрыты 6ip тутам. Устараньщ жуз!ндей Эд1л сезд 4nip тутам! Жарагымен жацынын Жаскаматан ер мьщты! Ауызынан ацынын Тастаматан ел мьщты! KiM бар дейсщ Хак,тан ак, Сак,та дэй1м сайк,алдан. Айтылган сез - атцан ок., Айтк,анымнан к,айта алман! Кекжиектен керуен Kemin 6epi, Ашылса екен элемн!н, eciK, Tepi. Кецейсе екен пей Ы TipminiKTiH, Кебейсе екен балакан 6eciKTeri... Мулпген жетпес муратца, Кдлгыган М1нбес кур атка. Кецш1ц журер Жумакта, Кез{цД1 салсан жыракка. Адамньщ ец соракы MiHe3i - атацкумарлыты, Ец дерею М1нез1 - 831минлдМ.
Сана мен Рух б^piккeндe рана адам бойында Ар мен Ождан оянып, Ерл)к пен Эрл1к ере турегеледь Пушкинн1н, эжес1 к,алмак, цызы болган. Сол Пушкин былай дeйдi: «Мен ез Отанымды, жеме-жемге келгенде, жерден алып, жерге салуым мумюн, б!рак, оны бегде адамдардыц т т д е у т е ешк,ашан да жол бере алмаймын!». Намысшыл ак,ын ацыр соцында жаттыц жалрыз огына жанын к,алк,ан е т п емес пе?! Шалгайына шац жуцтыргысы келмейт!н шалагай отаншылдардыц шала-шарпы шалдуар т у с т М Пушкин ю с т ! п алдында ат шалдыра алар ма екен, С1рэ?! Алла емес, жердеп пенделер ныспылаган эйпл4 терт пайгамбардьщ б{р! Ескещцр Зулк,арнайын ак,тык, ауасын алцына жутты да, ацтык, дем1н шыгарарда мынаны эрец -эрец айтып улпрд1: - Табытца салар алдында оныц б1р жагын тeciп, к,олымды шыгарып, алацанымды ашык, к,алдырьщдар. С ей пц дер де адамы кеп алацмен алып жур1н,дер. Журт к е р с т - жер-жаЬанды жаулаган Ескенд1рд!н, де мынау фэниден бацига тук ещ цре алмай куралак,ан цайтып бара жаткднын! Жинадьщ, терд}к, сандык,к,а салдыц, кдпшыкда тьщтык,... бэр{ эдipeм цалды. Сорым курысын, сорым!.. Дуние - сусыган к,ум екен, уыста устап тура алмадьщ. Дуние - сыргыган су екен, ындынды цандыра алмадыц. Дуние - сьщсыган ну екен, кезд4 тойдыра алмадык,. Ак,ыр соцында айдалада, жат б}р елде Эз)рейшд1н, ырк,ына кен{п, Ажалдын, курыгына ¡Л1кт!м. Артымда тек анам... цайран, анам цалып барады. Одан ецгес! кез1ме к е р т е р емес. Айтыцдаршы анама... жетк!з!цдерш4... м эц п елмейт1н б1р адамды тауып (бар болса), екеу1 мен! жок,тап жыласын... Сондагы жок,тау мынау: - Кдйран да, улым, к,айран да, Жапырагынды жана жайганда,
Баптанып атк,а м т д щ де Аттанып KeTTin майданга. С уй р етт жур1п тоздырган Суйепц цалды кай мацда? Ж етпепр ульщ елд{ деп Жел улып жатыр ойдан да, Жел улып жатыр сайдан да. Кудайдыц зарын куп алмай, Ажалдьщ барын б{лд!ц-ау, Басьщнан багыц ушканда, Астьщнан тагьщ тайганда. К,айран да, улым, кайран да, К,айран да, улым, кайран да.. Улы адамдардын, журепн кашанда улы армандар элдилейдь Арман элдилеп, тербеткен жypeкт^н кеуденщ тар куысына сыймай эмэнда азат кещ спкп, бостан болашакты ацсайтыны осыдан. Тагдырдьщ жазуымен мэн,п туткынга тускен журект!ц зар-мунын, арзу-арманын TanipiM болмаса, пешенел1 пенде кауымы кайдан уга койсын, тэй{р!!.. Арманшыл журект!ц тагдыры аспаншыл кыранньщ талайымен такауласып жатса, буган не дерс1Ц?! Сонау жиырмасыншы жылдардьщ езш де: «Тэуелс4зд!кке ие болар кун туа калса, мен ец алдымен ез халкымньщ жэне езге халыктардьщ тарихы туралы ютап жазуга отырар ед!м. Бул - езара урынысуга ете-м ете керею> депт! Мустапа Шокай. Улы курескерд1Н урпагы 6yriHri тэуелс13Д1к кад1р!н улы арман иесшше угына алса, будан артык улп-енеге бар ма, ыиркт-ай!.. Улы адамдардан улы идеялар туар, Орташа адамдар окигара кумар, К,алгандары кайдагы-жайдагыны куар. Жылауын журек жылап, кез1цнен жас агатыны Heci екен?
Ацынсыз халык, - ак,ылсыз хальщ! Ацынныц кушагында муз epидi, к,ыз балк,иды. Бала кез{мде KiianTbí кулшына, кумарта окушы ед)м. «Адам цартайганда цайтадан бала болады» деген рас-ау деймш, eндi куныга, кумы га оцитынды шыгардым. Арадагы жылдар бос еткен уак,ыт бшем... Аягьща тусед! бой салмагы, Иыгьща тусед1 ой салмагы. Елжтщ ec Kipe ме лагына, Мергенн1ц мерт!ккенше 6ip огына... Орыстыц пл1н сол орекецн1ц ауызына шайнап салып журген к,азак,тыц ез Ана тин - ак cyriHe деген табетч емшектен ерте шьщк,ан баладай. Бакднсыз шацырак, кетер{ле ме, Батырсыз жамигат кетерме ме?! Кен теккен жер кектес!н келед{, Кексок,к,ан ер екпеынл келед!. Жецген тобашыл, Жещлген табашыл.
1ндетпей-ацтабаты н 1здесе KÍM, Бойымда бар мьщ дерт!м, жуз xecenÍM. Агайынмен apara айлар салып, Абайыммен кунара жуздесем1н. Кел!кт!н, ец арзаны - ею аяк,. Сез - жанныц Tmi, эн - журектщ муцы, Т1Л - рухтьщ ун1. Жан кеудеден ушцанда сез елед1. Мун,ныц аясында сагыныш, ацсау, уайым, цаяу, кайгы, зар бар. Муны жетюзе алмаган эн ж урекп к,аппайды, есте к,алмайды, ескен желдей ете шыгады. К,улак,та тек ы з ы ц ы к,алады. Ал рухтын жен1 баск,а! 6 з т{л1нде сейлей алмаган адам - рухани элжуаз, мугедек, м кю н , бейшара. Улттык, сана-сез1мнен ада адамда тиянац жок,, к,иянат кеп. Душ паннан М ыстан KayinTi. Душ панньщ пигылы анык,, ал Мыстанныц мысьщтмеу1 б1рде миыгында, бípдe мысцылында. Байкамай к,аласын,. Ал Ж ауды ц жен! 6 ip баск,а - сырттан шолмайды, ¡штен шалады. М эселен, «1штен шьщкан жау жаман», «1штен шык,к,ан шубар жылан», «К,азактьщ жауы к,азаю>... Ам алсы з мойындайсы ц. К,азак,та «Арам ж еген т еб етте й » д еген сез TipKeci бар. K,a3ipri ж емцорлар мен ж алм ауы здар т у п -т у р а сол Т е б е тт щ ез1. C ipe, т е б е д е й етт1 ж ум ы ры на жук, кер м ей ж ута берген сон, солай аталы п кеткен болар. Иэ, ит азгыны - тебет. Бала кез1м)зде кушала жеп елген талай те б е т т! к ер ген б 13. Ине ж уты п и р ел ец д еп 6yrin in , цираландап цисайы п, кинала жан тапсы ргандары да аз
болмаган. Соньщ бэр1 тэбет!н тыя алмаудыц xecipi мен кесап аты . Тэбет, Т еб ет... К,ызык, ек ен ... К,онак,к,а тамагыцнан бурын к,абагьщды бер. Ырысыцды iniin текпейд1, ыдысьща кусып кетпейд!. «Цырьщтьщ 6ipi - Цызыр», босага аттаган адамньщ аягы жерде, K63Í терде, Цызырьщнан кузырьщды аяма. Жас болса - к,алк,аяр, Мае болса - шалцаяр, Кас болса - талтаяр, Дос болса - марцаяр. Эйел алсан KepKÍHe к,ызык,па, дерт{не к,ызьщ. К ы зды ц дерт1 рец!нде емес, ж урепнде. б зе п н ерт, журег1н дерт жайлаган бойжеткен махаббатк,а бой алдырады, газиз ж аны н гашык,тык,к,а цияды . Ерк1н есе п к е , е т е гш т е се к к е ьщ гайларан ургаш ынын, бас-ая гы TyniiH, т у б 1нде е с е к -а я ц га шырмалады. Т ек тМ к жен! 6ip басца... Кагбамыздай цасиеттч мекенн!ц eciriH ecipreH re, Tepe3ec¡H тесшгенге, TepiH кесшгенге бере бермей, ею араны кунттап, етек- жецд! цымтап журсек болмас па?! Ж ак,сыны сез!н д !р е т !н , ж ам ан н ан бeз^нд^peтiн к,уд4р е т - ац ы н е л е ц !н д е ж а т ы р . Есениннен: Карлы жапан. Жалгыз Ай адасып жур кекте кец, Мынау ещр, мына елке бурынгыдан беп-бетен. А к к,айыцды куарган к,алай гана кектетем? KiM e rri екен ем{рден... 63ÍM елген жок, па екем?...
Эн мен елец цнрюнге елш1Н1ц де, eMmÍHin де цажеп шамалы. Эз1 елш1, 63Í емш1 енерге журек кана дэнекер, eMip гана KipínTap! Ес - акылдыц алгашк,ы нышанасы. Eci юрген бала ак,ыл ecirÎHeH аттайды. Ак,ылы толыскан бозбала (бойжеткен) кэмелетке енедь Кэмелетке ену - кэдеге жарау, санатца цосылу. Сана-сез1м де осы туста к,алыптасады. Сана кек1ректе уяласа, сез1м журектен жай алады. Абайдыц «кеюреп ояу, K63Í ашыц...» д е й п т осыдан. Сана - ак,ыл-ест1ц кею рек ^ ¡н д е п KepÍHici. Бастагы Ми кею ректеп Сананьщ саф алтынга 6eprici3 салмагы. Ал Сез1м - журект}ц к,ас цагымдагы к,аг{лез хабаршысы. Ол Ацылмен Сана аркылы гана байланысады. Содан да оган т!келей багынышты емес. Ертндж ке етене кумар ерке Ce3ÍMHÍH шалт цимылдап, кейде шалые басуы осыдан кeлiп шыгады. Сез1мн1ц саяк, сапары кашанда K,ayin пен цатерге толы. Сананьщ cepiKTec сыцарына (сана-сез1м) айналганда гана Ол сабырлы, салмакты. XXX Туажат Билж. Аныцтаманы керек eTneñTÍH атау. Эйткенмен, Би мен BíMiKTiH ара алшактыгы жер мен кектей. Казак, даласындагы енсегей елд1кт1ц елеул1 де калаулы 6ip KepÍHici - Билер тебес1 мен Keneci ед1. Оган уш жуздщ атак,ты уш 6ni жэне ел-ел, жер-жердеп баск,а да ауызы уэл1, сез1 дуалы, кeлбeтi кенен, акылы терен иг! жаксылар куэ. Бупнп Бил1к кешеп Билер кецеан алмастыра алды ма? Жок,. Неге? Неге десещз, «бил!к айту» 6ip баска, «бил1к куру» 6ip баска. Алгашкысы - хальщтын, алдында, не ¡цннде, кей!нпс{ - уст1нде, не у ст е м д тн д е . Устемд1к, гегемонд{к ешк,ашанда елд1ц imÍHe ене алмайды, аты мен заты Бил1к болган соц. Ал Би (билер) ше? Ол - эд1лет. Ол - ак,ик,ат. Ол - зац. Ол - уюм. Ол - KeciM. Ол - келю м ... Айтканы - айткан, деген1 - деген! «Тура биде туган жок,». Халыккуба-куп. «Л1к»жалгаулыгы жармасып,жабысып алгалы 6epi Билж бул K,acneTTÍ к,агидалардьщ бэршен болмаганымен, ден{нен ада-куде айырылып цалды. Айрылудьщ eKÎHmi 6ip айгагы - белшу.
Хальщ, ecipece, к,азак, бeлiнyдi аса жак,сы кермейд1. «Бел1нгенд1 6epi жейдЬ деген сез осыдан цалган. У т р д е н безсе - саяк,, уй)нен безсе - кезбе, хальщтан безсе - езге. бзгеленген Бил!к сезге кенген KeHÔic кeпшiлiктi еншмесе еншмер, елеп еаркем ейдь Тума-тунык, тазальщты Туажаттан 1здеп ауре болмацыз. Б{зде K,a3ip кэде аз да, уэде кеп. Бурын KepiciHme болатын. Уэде ерд!ц куны едь Kэдeнíц азайганы - пейшдщ тарылганы, yэдeнíц кeбeйгeнi - ердщ азайганы. Рабия эл-Адавия: «Аллага адал, шынайы к,улшылыкЖумак,ты ацсаумен, Тозацтан цоркумен шeктeлмeйдi...». Ел enceci eзíлce - не цогамньщ ^acipeTi, не патшаныц к,acиeтciздiгi. Зу-н-Нун Мисри (Мысыри): «Жэй пенде ез кунэс! уш!н ¡штей еюнет1н болса, ею м ет адамдары (патша, эюм, зиялы) ез жауапсыздыгы уынн Алла алдында кеш1р!лмес кунэ арцалайды». Жеке баск,а табынудан асцан ак,ымак,тык, та, есерл!к те болмак, емес. К,олдан кудай ж а са у- кулшыльщтыц ец сорак,ы Typi. Мундай к,ылмыск,а тек Кудайдан к,орык,пагандар гана барады. Урей - ую кeздi К,орк,ыныштыц ею аяк,ты Елес1. Ecm^epTÍH Елее торыган адам ecirrne к,ырык, кулып салса да, тыныш уйьщтай алмайды, елгенде гана болмаса... Элецде тылсы м тагдыр бар. 1штей ce3ÍH¡n, тyй ciн гeндep гана сол тагдырмен ез табигатын табыстыра алады. 6 юн!шке
к,арай, ce3ÍHy, тYЙciнy цабшет] эр адам да эрцилы. 3 cipece, болмысы H93ÍK, елгезек, елж!реу1к жандар эсемд1к элем{не, эдемш !к acepÎHe тез бой алдырады. Аз болсын, кеп болсын, MeHin шынайы ок,ырманым да, жанашырым да, м eдeyiм де, демеу1м де осы 6 ip пэруана жандар. Саясат - Кдбыл, Идеология - Абыл. К,абыл - K,aTÍre3, обыр, озбыр, аяр, залым... Абылдын, жaй-кyйí белгин... Содан да Цабыл-Саясат элeмдi билеп-тестеп отыр. Абыл-Идеологияны елт1ру де, цайта Tipm ry де оныц цолында. Озш е керек кезде т^piлтeдi, керек еместе ел п редь Ханынан бастап царашысына д е й т саясатты сагызша шайнайтын езбе елде сез кеп те, ic кем, цайыршы кеп те, к,айырым аз, мэселе кеп те, мэмш е жок,... К,айран Абыл, жолын, неткен ауыр ед1?! Цайда барсан, К,орк,ыттыц Kepi... Царацгы уйге шам жаксац, жарыгы шартарапца тyceдi. Жаратушы neHin нур жамалы да жэми жаЬанга т у с т тур. Оныц кэмiл шындыгы мен кемел сипаты осында. K,yдípeт иесше сай кузырет1М1э болса, кэн1... Алты б1рдей сахаба - Эбузар Еаффари, Салман Фарси, Аккаша Абдолла, ибн Мак,сут, Эбу Дардах жэне Акдама Хаз)рет Мухаммед пайгамбардьщ (г.с.с.) кузырына бас сук,к,анда, Ол Kici к е н н ^ з отыр екен. «Ей, Расулулла, - дейШ олар, - кец !л 1тз сынык, сияк,ты, себеб: не?». Сонда Пайгамбарымыз: «Сахабаларымнын 6ipa3bi шаригатк,а ниет цойганымен, жамагаттьщ жагдайынан бейхабар. Keпш^лiктiн, намазына бул нуцсан кeлтípмec пе екен деп цапаланып отырмын...» деген екен. Алла елынсше тэн осынау жумсак, журек, Í3ri ниет, келпар к е т л, камдор к,асиет... мук,ым мусылман кауымын былай к,ойганда, ел би л!пн деп азаматтардын, ылги да ecíндe журсе, ар- уяттары на нук,сан келмес eдi-ayдeйc^н;...
К.азак,ты сезге уй ы ту к,иын, е й т к е т ез1 де ceздi^^ туб!н тус1ред1. К,азацты ж енге сал у к,иын, е й т к е т ер к е у д е с ш д е п «ез1м б1лем!» не Kepi тартады , не кeжip кещ еленедЬ Казак, мак,таганды макул керед1, е й т к е т олар - кеш еп мацгаз басып, макпал imiK жамылган, мaкaл-мэтeлiн аузынан суша агызган абыз аталардьщ у р п ац тар ы . К,азактьщ езбектен озып саудагер, кожадан озып сэуегей болганын керген емен. 6м1р де 6ip - ана «Элдтн» ацсайтын да туратын бебек. Ол тек энмен гана жубанбайды. Ж ергепн тепкшеген баладай Аспан- Жepдi асты-ycTÍHe ала тулайтын да, кунайтын да кез1 болады оныц! XXX Азынаганнын, 6epi айгыр, жазгыштын, 6ept жазушы емес. Адам мен табигат арасына алтын арк,ау ерген елец гана ем!ршен- Б!здщ кей ж!пттер1м!зд1н ар кага артатын жукт) алдыга салатын эдет1 бар. Ш лпштМ де, именш екпп де содан. XXX Жардагы Жапалак, пен ойдагы Ор цоянды былай койганда, тордагы Арыстанды аядым. К,уйтак,андай болса да, кектеп азат куск,а не ж е тст?! Айрандай ашыганша, сугтей уйыган артьщ. Жалгыздьщ тагдыры к,ыл ушында, Tanipi тм ушында.
Жазмыш жалгыз болганда, Кырсыц - К,ырык, каракшы! Алацдамай жайга езге, Жаутацдайды Ай кекте: У ]тт бар деп к,ай кезде, Уят бар деп кай бетте. Эйелден артык жауын, да, жак,ыньщ да жоц. Дуние дурбелец)не дурб1мен ем ес, ацынныц кез!мен царасак,, бэлюм, б!раз нэрсе анык, кер1нер ме ед1... К,арак,ан басыньщ цамын ойлайтын Ханныц (патшанын,) ем1р1Н1ц узацтыгын кайдам, денсаулыгы жак,сы болады. Маган б)р «мен» де жетед1, ек1 рет езу керсем, «менмен» болып шыга келем! Кудай сацтасын! Улт намысы - тин гой, Намыссыз улт халыц па?! Ондай елд1Т1рщей Тастау керек Тамук,к,а! Шешен болам десен,, Журт алдына жиi шьщ. Кесем болам десен, Улылардьщ сырын уц. Мешел болам десен, Уй ¡ыннде жат та бук,.
К,ызга к,арасам, Унагым келед1. Айнага царасам, Жылагым келед}. Кез1мд1 ашсам - е з г е т кepeмiн. Кез1мд1 жумсам - ез1мд! керем1н. Тэн саулыгы бшекте, Жан саулыгы журекте. Миссионер - жолбарыс тер{с!н жамылган жансыз. Эрюмге айла жургенмен, эюмге айла журмейдй Keл^ншeктiн аягыньщ ауыр болганына суй1н, Ер{ншект{ц аягынын, ауыр болганына куЙ1н. Эсер «К,арангь[ тунде тау к,алгып, Уйцыга кетер балбырап. Даланы тугел дел-сал гып Тун басады салбырап...». К,ара }щр ме екен, жарым тун бе екен, эйтеу!р, маргау да мец}реу б1р сэтте даланы шетке, тауды бетке алып элдеб!р жакда мацып бара жатасыз. Тылсым курстге толы элдеб!р дыбыс, элдеб)р ун жан-жагьщыздан жамырап, тун ¡ш!нен кущц ¡здеп куц1ренгендей болады. Кещл!ц{з элем-жэлем куй кеынп, кек1репц1з шерге толады. Аягьщыз жаяулайды, жур1с4ц13 баяулайды. Тац эл1 узак,, тун эл1 туцгиык,. К,алгып-мулпген тау эр:-берщ ен сон кез
, „И ______ алдыцызда кер!нуден цалады. Мамыр да маргау, мылкау да MeH,ipeyTÍpmmÍK... Тац атса екен тез1рек, турегелсе екен тещрек!.. Meйлi, сен шурш1т бол, мейл^ сен шукша бол, поэзия тин (И1салмастан кудай сацтасын) ш м-ю мге де угыныцты, TyciHÍKTi. Себеб:, оны цтула бойында эн бар, ыргак, бар,уйлес1м бар... Куран аяттары сияцты оны да баппен, цырагаттап окыган абзал. Бас бар жерде ми болады. Ми - ацылдыц уйш1П. Журек бар жерде кез де («Журектщ кез! ашылса...»), сез де, сез1к те, туйсж те... болады. Асцазан бар жерде бойга куат, тэнге тэбет бар. Ал, 6ipaK,жан азыгыньщ жаратылысы баск,а гой... Нагыз адам, нагыз ак,ында идеал болмайды. Идеал - Кудай, сонан соц... оныц ез1. Есениннен: ...К,улап жатк,ан жапырак, Ж ылап жатк,ан ж уреп м ... Ацында адами элемнен езге эдеби элем бар. Эз элем1н!ц ¡Ш1не енгенше оньщ жаны жай таппак, емес. Адамдар 6ip-6ipiMeH сыйласпайын, сырласпайын демейд{, э ц п м е - келпар кецшде, дшбар ниетте. Ацын да 6ip - Пер1ште. FtepiiiiTeniKTi ацынга цигысы келмейт!н пенделер 03¡ 6mcÍH, 6ipaK, 6íp карасан бала, 6ip царасац дана
ацынньщ рухани ôiniri к,айдан бастау алып жатыр деген сауалга к,ас к,агым сэт болса да жауап ¡здесек, жет!п жатыр. Эйел ит мiнeздi: Жацсы керсе жалагысы кеп турады Жек керсе талагысы кеп турады. Адамныц niuiiMi мен пошымы адам айтцысыз эрцалай. Eip-ак, мысал: жомарты улыкталады, нэмэр'п бугып калады. Эз1н,д1 сак,таудьщ Í3ri д е ¡лк! ам ал ы - саб ы р д ан сарцылмау, сен1мнен айырылмау. Тагдырьща тэн б ер м ей тш е пешенецдег) жазуды ок,и алмайсыц. Куырмаш Жyгep^ дэн1н к,ызып турган к,азанга салып кеп ж!бергенде imi сыртына айнала акжарылып, баданадай-баданадай болып шыга келед!. Б13Д1Ц к,азацты да дал осындай к,ара цазанга салып керсе не болар ед1? T ipm m iK ц а з а н ы н айтам. К,айнаса, ылжырап- былжырап кетедь Дурысы, куырылранда гана бойындагы бар бойкуйездМнен арылар!.. Удтшылдык, пен ултсыздыцтьщ 6ip н эстд {ц бойынан табылганынан артык, K,acipeT бар ма екен, cipa?! Б13 KÍM6Í3? KÍM болгымыз келед!? EipiHmici, кумэн. EKiHmici, арман. Кумэннен арылмай арманньщ ауылы KepiHymí ме едН..
И схимил, Кункер{ст}ц к,амы цалжыраткдн ел мен к,арак,ан бастыц цалтасы к,альщдаган жерде улттык, мудде умытылып, эдiлдiк атаулы эдipeм к,алады. Б)з отанш ыл бола аламыз ба? Оны ханнан да ем ес, патшадан да емес, Ж ансарайынызда жасырынып жатцан ез Ожданыцыздан сурацыз! Tэyeлciздiк алганымызбен, эл1 кунге дей)н мемлекетт1к атрибутымызда ацау бар. Мемлекетт1ц непз{ - тургыльщты улт. Тургыльщты улт к,ана - тыцгыльщты журт. Энгес1 келед1, кетед!, толыгады, жанарады... Екеу1н тeнecтipeм^н деу - тел4с1з ескен текс{зд!к нышаны. \"Улттьщ идея уйыск,ан, к,алыптаск,ан, аягын анык, басцан к,ауымда га на болады. Мемлекетт1к мерей мен хальщтык, кдщр- касиетке, елд1к eнceгeйл¡к пен есенджке жeткiзeтiн де сол! Патшамыз да, басцамыз да сол Идеяга жупнбесек, жумылмасак,, ж еплмесек ергежейл! ел кдлпында усак,таганымыз усацтаган!.. Ергежейл!Н1 К1м елес1н?! Усасты юм ульщтасын?! Ешцашанда!!! Цазакда айту оцай, сейлеу - парыз. «1ске мешел, сезге шешен» деп оны Кудайдан да бурын оз! айтып к,ойган. Зиялы юм? Ол - кдлыптаса цоймаган жэне ем{р бойы цалыптаспайтын зиянсыз орта. Бiз де, алИаидулиллаИ, мусылманбыз. Б1рак, онын, б1рден-б1р керкем кep^н^ci - д т и этика баршамызда бар ма? Бар болса, неге Кудайдан к,орык,паймыз?
«Рахымсыз жыртцыштан, эдш етс13 эюмнен, уятсыз ургашыдан сак,тан» деген екен ежелплер. Eндi 6Í3 оган «тойымсыз тогы ш ардан,тобасы зтоц м ой ы нн ан,ж етес{зж ем к,ордан ,дум б[лез дуниеконыздан, цайырымсыз калталыдан, бейопа байдан, бейдауа биш!кештен сак,тан..» деген суй ю м о з сездерд! косуга мэжбypмiз. Шэмшщен 6 ipey: «Дэулетт1 туысцандарьщ бар ма?» деп сурапты. «Бар-ау, 6ipan олар м е т м е н с т б е й д Ь депт{ Шэмш1. «Ал кедей туыскандарыц ше?» д е п п анау сонда. «Неге болмасын, бар, 6ipan оларды мен мeнc¡нбeймiн» депт! HaMmi. Ахмет Байтурсынов: «К,азак,тыц бас адамдары! Эyeлi С1здер адаспацыздар, адаспас ymiH ацылдасып, ойланып, ынтымацпен ic 1стендер! Еюнын, Алашк,а аты шык,к,ан адамдар! КесемджтерщД! адаспай, тузу 1стендер. Сендер ад ас са ц д а р , арттарыцнан Алаш адасады». Осыны патшамыз да, баск,амыз да мацдайшамызга Ш1п, к,ауашагымызга куйып алсак, цайтед!?! Э н ш е т н д е «жылк,ы М)незд1 халыцпыз» деп м актанам ы з. Айтыцызшы, алдыга келгенде кiмдí тк теп , артца жармасканда юмд{ Teyín жатыр eKeH6í3? Эз!м1зд! ем ес пе осы?.. Жылцы жануардыц (мал деуге цимайсьщ) тeктiлiг^, к{рпияздыгы, суцгыла сулулыгы, б1ртуарлыгы мына мен каскада бар ма екен деп эр казак ез iuiiHe е з 1 у ц ш 1п Kepin n e? Ущ лсе, не K ep in ii? Керу уынн де кезд1ц шелден ада-куде таза болуы керек шыгар- ау!.. Оны айтасы з, сол казактьщ ден! буп н де к,ойдай к,оцыр, к,озыдай момак,ан. К,ой жарык,тыгыцыз цомацты, к,оцды куйрыгын аш каскыр тартып экетсе де, мьщк, етпестен басын жерге салып, артын цанга малып, к,ашан 6 ip жерге барып омакаса кулаганша журе беред[...
Алдыцгысы азайып, кей)нг!с1 молайган туе екен, енд1 не ¡стеген лазы м ? К,аск,ырдай цасары саты н, бер{дей бер!кт1рет1н заман эл д е ц а ш а н ет1п кеткен!.. Айтпацшы, туп атамызбен тустас, терю ндес Туйе бар екен гой! Иэ, кэд1мп, кеш пещц цазацты ц к е н б 1с кел 1Г)! К ен б!ст{п м ен к,оса т е з 1м д 1л{пн, ш ыдамдылыгын айтсайш ы?! Кезсец керуенге, М1нсец сер уен ге ж арайты н ж ан уары ц да осы О йсы лцара! Ж ур1с- туры сы к,ай кездег! к,азак,тьщ да пош ы м -п!ш !м 1не, м ш ез- цулцына болым-болмысына бек жараса кетедН Эс1ресе, к,аз!рг{ б!зге, б{зд!Ц б у п н п м ен тал и тет]м 1зге... О й ткен !... «Арк,алаганы алтын болса да, Туйенщ тамагы - т)кен». Бул да к,азекемн!н ез сез1, езген}к! емес. «Турк1 т^лдep^нiн ¡ыннде к,азак, т{л!н{ц болаш агы зор. Дуниеге «диуан» («диван») дэyipiн алып келген Шагатай, нем есе О сман эдебиет! сияцты, к,азак, т{л! де ер кен и етт!ц алдыцгы кеш!не шыгады». Муны Заки Уэлиди ез «Естелж терш щ » еюнш1 т т а б ы н д а 1922 жылы айты п кет1п т1. Аузы дуалы, сез! уэли Уэлидид1ц айтк,анына сенсек, yм^тiмiз ал! алда екен, ceнiм iм iз колда екен. Ата-бабам ы здьщ каргысы атпасын десек, цаза^пын деген цальщ журт тш аманатына к,иянат жасамайтын ш ы гар-ау!.. Аманатка к,иянат - жаманаттын, ец циямпурысы!!! Тун - жарыцтын елинс!, Муц - гар1пт)ц емшк{. Ромэн Роллан: «Сатк,ын, еюжузд{ француздарды жек керу, жек кер1п к,ана поймай, аяусыз куресу арк,ылы мен Францияны олардан к,оргап кдламын» деген екен. Бул да, кэд1мп, ез!м1з айтып журген «1штен шык,к,ан жау жаманнын» б!р кepiнíci болса керек. Озщмен куресу арк;ылы езген1жецуд!н будан езге к,ай амалы бар екен, прэ?!
Афсана Пергауын (Мысыр патшасы) 6 ip сез1нде патшалардьщ 1ш1нде Аллага б1рден-б!р жак,ын e 3i екенд!пн айтып калыпты. Сонда кеп imiHeH 6ipey: «Муны немен дэлелдей аласыз?» деп сауал тастапты. «Жер уст!нде бурын-соцды болмаган Ж умак тургыза алатындыгыммен!» д е п п сонда патша. С ейт1пт1 де Сарай казынасын, царакурым халык,тыц ец б еп н туп-тугел1мен элг! Жумак, курылысына жеппт{. Кеп узамай ж ^ жауИар жуз1ктей кез тойгысыз Ж умакжай да 93ip-M83ip болыпты. Жацалык, хабар жата ма, жэми журт жан-жак,тан сэн д4 Ж умак салтанатына жиналыпты. ЖаЬандагы жацалыц атаулы Жараткан иен!н назарынан кашан тыс Кдлып керген?! Эз^peйiл nepimTeHi шацырып «анау ц н р к т н щ жанын мунда алып кел!» деп 3Mip 6epinTi. Будан кам- Kanepci3 патша некерлер!мен 6ipre салтанаттьщ басы-касына кел!п, ез1 бас болып Жумак, есМ нен ене бергенде жантэсш!м eTinTi. Алланьщ куд ф ет куш! арцасында ж ердеп Жумак, к,ас кагып улгергенше аспанга кетер{лген кер!нед{. Алла жараткан ж еп Жэннатк,а ceri3iHmi Жумак,тыц кел1п цосылу жэй1 осылай екен... (Рабгузи, «Киссасул энбие», Он 6ipiHmi гасыр). Онер адамы ершш келед{. Тамшыдай у мен зэрд1 ¡ш епн де, тагдырмен текет!реске TyceTiH де сол. О с т т жургенде Ж араткан иес!не жазып кдлатыныцыз да сол пак,ырыцыз. Оз п е ш е н е сш д е п ж азмыш ын ок,и алмай пуш айм ан халге тускен п е н д е ст жалгыз Ж араткан аямаса, юм аясын? Адамныц жарьщ дуниеге келгеннен 6 epri 6ip трагедиялык хал-ахуалы осы болар, бэлю м... С1зде мен бармын, Менде Ci3 барсыз!
брге епзс1э де шыгуга болады... ем!рге ез!цд! епзш е жексец! Айтыстан ацик,ат туганымен, тартыстан талант танылмайды. 6з1цд1 тану еткенд! таразылаудан басталады. Жак,сы болсын, жаман болсын, цанга ciцгeн цасиетт!н, ем1р мен цабыр арасында к,агажу цалуы е т та л а й . Б1Л1П турып сураган куна, Кулш турып сынаган куна. Пенде Тэщр1мен, Бэйтерек тамырымен. Асау аттай ацын кециннщ адым сайын тулпардай тусалып, тордагы кустай кусалана берген1нен артык, кдндай кдс{рет болушы ед!?.. Кеш те болса ацгарганым - Драматургия кдраган сайын назданатын, к,адалган сайын мэз болатын цыльщты цыздай неме екен!.. «Е, сен ацын екенсщ гой...» деп елеп-ескермейт1н елде б13д М ел!п тынбайынша ез!не мурсат бермейтш ит прл!к к,ой, тэй!р1!.. НА 3ЫМ К,ус кандай бацытты, - Цанатын кекке жая бшген?!
Мен цандай бацыттымын, Жер басып жYpгeнiмe аягыммен!. Мен - ацынмын, Алла жуг1н кетерген, Кенб1стерд1 кере-кере ет1 елген. 16mic пен жын жайлаган мекеннен Кеп узамай кепме ушып кетем мен!.. К,азынага сугын салган сум цанша?.. К,азанымнан цайыр цанша, уланса?! К,айран, MeH¡H цазагыма дал K,a3ip Абылайдай арда туган Ул болса!.. Алганша Ажал - сур мерген, Ацынга Алла тш берген! Талайды керд1м турленген, Талайды керд1м сыр берген... Ipice im¡H, не цайыр, Сыртьщды сылап жургенмен. Такуа, тацыр пацырмыз, Тагдырдан цайтцан тауаны. Алцына жутып жатырмыз «Уаде» деген ауаны... Батысца багынамын, Шыгысца табынамын. Эзгеге жагынамын, 6з1ме тарыламын. Келед} бш пм, Сонда мен KÍMMÍH?
Улыльщтын, угынбай Эл!ппес1н, Адам улы бола ма цагып тес1н? Патша да емес, Хан да емес, Сын сагатта Б1ртуарлар бастайды халык, кeшiн! Айга арзу айтып ем аспандагы, Аспанньщ да кез1нен жас тамбады. Булбулдардын, амалы б!ткен бшем, Царгалардын, заманы басталралы?! Булт кешед1, Тауым к,алады. Кун{м батады, Тацым цалады. Жаным ушады, Тэн1м к,алады. К,ара орманнан, ертенсе, кул к,алмай ма?! К,ам-к,аперс1з кеш еп кундер цайда?.. К,ара аспанга к,алык,тап ушып кетсем, К,ара жерге оралу муц болмай ма? К,азацтыц к,аусады ма к у з -ц а м а л ы , Кебейд1 керсекызар туз крнагы. Кузеткен к,ыз К1рп1пн кун}-тун! Ж т т т щ к,айда бупн Музбалагы? К,асцырлар тусш жатса к,ак,панра удай, К,айтем!з жасап алып ж о ц т а н «кудай»?
Зор етпей, хордьщ цызын цор еткендер Домалап туспей ме екен тацтан былай!!! Юм керек етер мeндeйдi бупн? Кашцалы к,ашан цaдipiм. Бшмейм!н жене кeлмeйдi бшпм, Калады цайда цабырым... Аспан ел!н аралап ацын кен1Л1м, Ауылына Алланьщ жак,ын келд!м. К,амкецмд!н дэр11здеп дэрмен{не, К,ара жерге сыймаган Пацыр - м е н м т ! 8 3 ÍH бш - нанбайсьщ ба, нанасьщ ба, Алгаусыз 6ip шындык, бар дал осында: «Кудайым сауысцанга бил!к берсе, Самурык, к,ызмет етер панасында»... Жел куды - жет1м булт суркайланды, Кун де анау бет1н бурып, сырт айналды. Зэнталак, залымдардьщ заманында Сурцылтай сулу, Суццар сумпай болды. Адамньщ Аллага аян к,ай к,ылыгы? Эрк1мн!н ез ¡пннде цайгы-муцы... Бектер1 Алатаудьщ жетпегендей, KeKÔepi жарым тунде Айга улыды... Ей, Алла, айтшы, муныц жараса ма?: Басыма к,ар жаудырдыц царашада... Z2Ü
