Эпзарба «6 з1м, 93ÍM деген де e r i3 кара KymiM бар-ды» журт кебш е бipжaк;ты тус1нед1. Бул, мен унпн, к,ара бастьщ цамы ем ес, харекет! болуы м ум тн . «Эрекет сайын берекет» дейд! халцымыз. Кдмхарекет цосылып eм^pтipшiлir^цдi цурайды. Эр1бер1ден соц exeyi ею е п з сияк,ты - OMtp атты арбацды ерге тартцан. MiHe, ж етп1с жылдьщ жуз) ауды, к,удайга шук1р, арбаньщ ж уп ауган жок,. K,añcb:6 ip белбелесте, ж онж онаста аялдаган, болдырран Ke3ÍMÍ3 болган шыгар, алайда жолаушынын TeM¡pK,a3biFH алда, азыгы цолда. Сурлеу сок,пац жогары ерлеген сайын K,ayin те, кратер де молая тусед ь EceciHe ец!стен 6 niKKe, б т к т е н сон ау кекке к,ол артасы з. Ж ардан Жапалак,, цуздан Нузгын цулдырайды. Ал К,ыранныц 3eñÍHÍ жерде болганы м ен, 3en rip i терде. Би1ктен 6 api кepiнeдi: ж ыланирек езен де, к,уланиек кумды шел де, ботакезд1 кел де... Жетгпс жас бас айналар би1к емес, асулардьщ жасы, аск,арлардьщ басы гана. Асуда ат шалдыруга болады - аск,арды алу уш1н. М уцагалидьщ м узарты на, Жумекенн1н, К,ыранк,иясына eндieнд^ ж eткeндeймiн. Ж еткен жасымды кеп керм ейм !н. XaHTa^tpi ал! алда. Ак,ын да 6 ip жанкешт1 альпинист. Альп1 тауынан басталган сол сапар Аспантауга уласса, кэнеки!.. Арба аман болсын! 6 ri3 елмес1н!.. Э л д е т м н щ айтцаны мен ymiH ж ацальщ болудан к,алды, жацалыцты 63ÍM аш уым керек! Ак,ицат MeHi ^здeciн, мен ацицатты 1здей!н, 6 ap i6ip, оган да, маган да api узак., api буралац, api азапты жолдан етуге тура келедь Айтуга уйрен]п цалган ауыз жабылмайды, Тьщдаура yйpeнiп цалган кулак, жацылмайды.
Онсыз да суду эйелд!ц опадалап ж агынып, алты ннан алк,а тагы ны п, м ацпалдан к,амк,а жамылып, м алы ны п отырганы бipтypлi epci кер1нед!екен. Затты ц багасын жаксы бiлeтiн дep e 3ÍHÍH¡ де бэсш тем ен тус!рмейд) Мен уш1н цайдан келе жат^аньщ емес, цайда бара жатцаныц мацызды. Улкен астаудан дам татцаннын, 6api ерте ме, кеш пе, оныц ацысын не ак,ылмен, не «мак;улмен» етейд1. Сарай ц ы з м е т к е р л е р 1 н щ yлкeнкiшic^ болмайды. Патша агзам уинн олардьщ 6 api к,ызметш1. Патша сарайында ит те кеп, итше emip кеш!п жургендер де кеп. Олар жургенше к,арап емес, урген1не царап багаланады. Патша сарайы жагымпазга жайлы, жандайшапк,а майлы. Ал жансызга api жайлы, api майлы. Ацылдыц азабын тартып жургендер аз емес, олардьщ д е т билжтщ босагасында. Торге озамын деп жургенде тебел!таз болып шыга кeлeдi. Патшага ак,ылшыдан re p i кенесын Ke6ipeK керек. Жер бeтiндe цаладан repi к,абыр, хальщтан repi тобыр кeбeйiп барады. Жак,сылыцтьщ нышаны емес!..
бткенге царауга бет жок, - атабаба аруагы ашулы. Алга адымдауга да журек дауаламайды - кекжиек кекмунардан кер!нбейд1. eлiapa мезплден ел1мн!ц Hici муцк!п тур! К ш эдан да,кунэдан да,апаттанда,опаттан дас13дердщутк,арып к,алатындар - c^здepдiц урыкурпак,тарыцыз. Алла ц а И а р ы н а н аман к,алудьщ алмагайып амалы - урпакты кебейт1тздер! Патшаларды керек ein e^ ÍH кун тумайынша хальщтын, к у т царац, TyHÍ царацгы. Ол кун ездМ нен тумайды. Тудыру керек!!! Кун - еркек. Тун - ургашы. Куннен кей!н тун кeлeтiнiн ескерсек, «Бидайдыц барар жер! диipмeн». Уйк,ыдагы адамньщ цорылынан repi ояу адамнын, боцтыгы элдек,айда жагымды eciтiлeдi. Безшу CÍ3 эбден к,ажыдьщыз, к,артайдыцыз. Каланыц шацшуцынан, б!тпейт!н де KyTneñTiH мимырт митыц куйюкуйбец!нен. Ci3re жацын да, жат та керек емес. Касыцыздан келецкедей кдпталдап цалмайтын цатыньщыздьщ кдргысы туг1Л1, алгысынан да к,ара басьщызды алып к,ашк,ьщыз кeлeдi! Дурыс! Жен! Eipan, к,айда? Ю ммен? Жожок,, атамацыз. Жан баласын жацын тутудын, TinTi де к,ажет1 жок,. Жалгыз кет!щ з, аулацца, мумю нд1пнш е, тау жак,к,а!.. К о р ы к д а ц ы з , жау алмайды. Ж ауга да жан керек. Тастацыз 6epÍH! Калдырьщыз к,аланы! Сасыган, букс{ген, муцю ген, KempcireH!.. 16mic иектеген, жын жайлаган... Кашып шык,тыцыз ба? Жалгыздан жалгыз? Бэрекелде!
Келецкещз ¡леспес уш1н кешке - кун баткдн соц к,арацызды батырраныцыз мак,ул. Ес1щзде болсын, к,ашып шыкдан жалгыз CÍ3 емес. Бул цаладан аруацтар да, эулиеэнбиелер де элдек,ашан без1нген. К,ашцанпыск,анньщ, безгенкезгенн1Ц к,онысы мен ханасы Тау. Оньщ баурайы мен баубагы, куысы мен ynripi. (Лздщ де барар жер1Н13 сол мацай. Шьщ басына шыгам деп эуре болмацыз. Басьщыз айналады. Басы айналган адам к,уламай тынбайды. К,улаган екенс13, ку суй еп щ з тарыдай шашылып цалады. Талыск,а так,тан би1к нэрсе жоц, тасм ацдайга таудан артык, пана жок,. ...Тастап шьщтьщыз гой ак,ыры? Тыц жыны тыншымаган, цанжыны к;ак,к,а айналган к,аланы? Енд! маужыраган тунге кулак, Typini3, жанары жаудыраган кекке кез салыцыз. К,улак,к,а урган танадай тыныш тыкда зер сальщыз. Жумак, леб)ндей жумсак,, пей)ш самалындай сэруэр, саумал агынга кеуде тосьщыз. О дyниeнiн Ж умагы буйырарбуйырмас, бу дуниен{ц бeйiш^ осы емес пе, расында?! Арылыцыз, тазарыцыз кунэдан! CÍ3 алып Таудьщ алакднындасыз. Бул жердщ y u rip í - уя, куысы - цутхана. Умытыцыз бэрш! Ел!ктей елп етпе ce3ÍMre ep¡K 6 ep in , елс!з, ен с13 дуниеге е л е ц д егет щ з д щ , ел еп зген 1щ зд1ц 03i неге турады, кудайымау!.. ...Тун узак,. Тац жырак,. Тыптыныш. Тымтырыс. Салк,ын aya сабадагы саумалдай бойды алып, тун ауып барадыау дейм1н... Солай ма? KipnirÍHi3 айкдсып, кез!щзд1ц жумылып бара жат^аны анык,. Уйьщтай к,ойыцыз. Кез шырымын ала цойьщыз. Тальщсып барып талбес1кте балбырап уйьщтап кеткен баладай... ...Элди, элди, ак, бепем, Ак, бес1кте жат, бепем... Уйыцта, уйьщтай гой, 6ipan к,ала Tycine енбейак, цойсыншы: кулкутаны к,утырган, жынжыбыры жайлаган, тозак, оты ойнаган... ^ Тэкен Эл1мкулов: «Хан атаулыныц кeздeйтiн^ - езш щ тахты н сацтау. Тахтына к,атер те н б е тн ш е батыл цадамга бармак, емес...». («.Кяряой»)
Тумар патшайымньщ К1ршашк,а (Кир) жазган хатында былай дел1нед i : «Басца елд 1Ц к;ажет1 жок,, б)рац кеплд!р кумбезд! к еп бар, бетегел) боз даламызды 6Î3 еш ю мге бермейлиз!». Руми (сопыльщ туралы): «Шарапсыз масац, тамацсыз ток,, асты да, уйцыны да умытк,ан есалац, шок,пыт киген падиша, к,ок,ыстагы цазына, аспаннан да, жерден де, оттан да, Судан да жаратылаган жумбац жан, ш екпз телегей тещ з. Ол жуздеген Ай мен Куннщ neci. Онын, даналыгы ю таптан ем ес, ак,ик,аттан алынган». Омар Хайамныц тустасы элТоргаи былай дейдп «О, адам! Купияныц к,улыбын ашатын Онер кептеген к,ырсырдан турады. Бш м еспктен арылам десец, мынаны цулагьща куйып ал: элп цыр мен сыр сенщ 1шю муддемак,сатьща керек болатын, 6 ipan сен оны, eKÍHÍmKe к,арай, цолдан шыгарып алдын,. Енд1Г1 жерде езщ нщ буган дей1нп 1стеген амалэрекеттерщнщ тукке алгысыз екен1н ерте ме кеш сезшуден сацтангайсыц...». Култебе Анааау алдьщыздагы Te6emÍKTt керд!ц!з бе? Кеп тебенщ 6ípi гой дерс13... Бала кез]м!зде басына кетерш 1п, эртурл1 ойыноспацтар ойнайтынбыз. Ауыл кариялары да 6ecÍH aya осы Тебеге ермелейт!н. Нендей эцпм едукен куратынын юм бшген, ал б1здщ есшдерт]м!з ойында. Аударыспак,, Куыспац, 6ipeyq¡H бípдeцeciн алып к,ашпак,... Бэр1нен де жаяу жарыс пен KypecTÍ айтсанызшы! Кашанры отыра берсш, 6ip сэтю узш1скщ1р1сте бiздi KypecTipin, 6ip6ipiHeH есе к,айырысып дегендей, эудем жерге барысып, к,агысып к,алушы ед1. Эйтпегенде ше, эр атанын, балалары, эр уйдщ кулынтайлары eM ecni3 бе?! KeKTeMHiH, кекала буы жерден кетерше бере култебем1з Кектебеге айналып журе беруш! ед1. EÎ3 гана емес, к,озылагын
е р т т к,ойешк1 де осылай царай еруге кумарак болатын. К,ой- ешю демекш!, еп з туган к,озылак,тыц б1р1, нес1н айтасын,, не Есеккекпардьщ, не Жаяужарыстьщ ермепне айналатын. Ермек болса б1р сэр!ау, дeгб^pi к,ашк,ан, делебес1 цозган к,арияларды айтсацшы! ..^ ¡р ! Тебе би, бip^ Теле би царттар к,айда сондагы? Бэсе дeймiнay!.. Эл1 кунге дей[н тебеден темен туспепт!. Култебе Култебе болудан к,алып, Мазаратца айналды. Ауыл жок,. 8 лт!р{п алдык, ауылды... Жер ана к,уат беред1, Кек ана шуак, себед{, Хас дана Жумакда енед!, Жас бала булацты емед1... Разалиден хикаят: «Баязидке (сопылык, 1Л1мн{н, байыргы устаздары ньщ б:р) б1р юс1 кел1п муцын шагады: - Отыз жыл бойы мусылмандык, ш арттарын м улт1кс13 атк,арып келем1н. Б1рац Аллага бip адым жацындай алар тур1м байк,алмайды... - Оны цайдан б 1лдщ ? - Нурына ем ес, цырына кеб!рек ¡Л1Н1П к,ала берем{н. Себебш б1лсем деп ед{м. - Себеб1 ез1цде. Meнмeндiг^н мен ез{мш!лд1пн, ек! аярьща ек{ жактап тусау салып жур. - Одан цутылудын, амалы к,айсы? - Б1р гана м ум кш дж бар, б1рак, ол сен1ц к,олын,нан келе к,ояр ма екен?.. - Айтыцызшы, ^улдыгыцыз болайын? - А йтсам айтайын. Дэл к,аз1р уЙ1це бар да сак,ал, муртьщ ды цырып таста. Лыпадан езге уст1цде ки)М1ц болмасын. Содан соц арк,аца б!р цап жацгак, салып ал да базарга бар. К,аптьщ ауызын ашып: « Ей, жарандар! Ю м детм жаныма келш эй- шэй жок, ею бет1мд1 аямай шапалак,пен урса, мына цаптагы
жацгак,тан цалаганынша теп н беремш !» деп жарияга жар сал. Жацгак, таусылган сон, осы K y iíi^ e и п жак,сылардын, м эж т{с курып жатцан сэнд) сарайына Kip... - Ойбайау, мынауыцыз тым...баск,а 6 ip ж ещ лдеу амалы жок, па екен?.. - деп элпн{н, шырпыры шыгыпты. - Ен, тиiм дici осы гана болып тур, басца амалы жок,, - деп Баязид келген KiciH i Kepi цайтарып жiбepiптi... Дулат Бабатайулы: «K,a3ipri к,азак, улыгы, Жаман иттен Heci кем? Жемт{к керсе, цан корсе, Айырылар мулде есшен...» Аск,ар Сулейменов: «HeMic болгым келмейШ. Оларда проблема жок,. Ал б!зде проблемадан озге ештеце жок,. К,азак,ы калып к,ашанда цызык,...» Ак,ыннын, дуниетаным кокжиеп мен эдеби (Kaciôn) сауаттылыгы ею баск,а дуние. Дуниетанымы кец ак,ын - адам тагдырына азаматтык, ун!мен алацдайды. Ал сауаттылык, тек ацынга гана емес, ок,ырманга да цойылатын талап. К,азак, олен,!н!ц 6 ip K,acneTi - Term in турган э у е т мен к,уйылып турган уйк,асында. Бул eKeyi уйлеспеген, ундеспеген жерде ак,ын мен ок,ырман арасы 6ipTe-6 ípTe алшак,тай тусед}. Парасатты Иэм пайымды, салауатты Иэм ак,ылды оцырман - ацынныц api досы, api жанашыры. Кудай кургак, жаттау мен сыргак мак,таудан сак,тасын!
Ясунари Кавабата: «Менщше, еуропальщ тар мен бiздiц ж aндyниeмiздiц туптерк!н1нде эртурл1 бастаулар жатыр». Ал м ен айтамын: ш ы найы , 6ipTyap эдеби ет пен ен ер сол бастауларды ен бойына cinipy арцылы аргы жэне 6epri бетке алтын Kenip жалгайды. Герцен: «Ашьщ та емш ерю н ты - улы байльщ, онсыз азат адам да болмак, емес. Сол уш1н адамдар жанын кинаган, дуниемулюн тэрк еткен, елден тамырын узген...». Саяси ойынга (майданра) ауызда алдаспаныц (т{л, сез) бола турып сойылмен шыгу - сорацылык,. Iб^лic А дам imÍHe eHin к,ана цойм ай, б у п н д е , ец алды м ен , журект{ жаулады, содан соц сананы билеп алды, арзадан азы гы н тауы п , ак,ыл мен ойды улады . Ол у алпы с ек1 там ы р арцылы тула бойга тарады . Азкем уак,ыттьщ ¡ш ш де к,анга c¡nreH к,асиет к,ас1р етке айналы п шыга келд4. Адам баласын ею бipдeй ун елецдетед1: 6ipi - Алла yHi. Ол имандылыкда, тазалыкда, сауап 1ске шак.ырады. EKÍHmíci - Сайтанныц сыбысы. Ол тура жолдан тайдырады, акылестен айырады, Tepic жолга азгырады. Bip кунд1пн ойлайтын адам eKiHiiiiciHe, ертещн ойлайтын адам 6ipÍHinicÍHe кумбыл да кубакуп. Сана - сансапалак, ой мен ак,ыл майданы. EpiKTi баск,ару, игеру, тежеу - сананын, capa к,ызмет1. Бул арада epin пен ерю нд1кт1ц ею турл{ нэрсе екен1н естен шыгармаран лазым. Санасы саяз адамга бершген ерюндж сэбиге канжар устатк;анмен б!рдей.
Кеп б1лет!н адам дар кеб)не аз ôineiiH адамдардын, аузын жабудан repi багуга мэжбур. Кеп еркектер эйел махаббатынын, астары нда eзiмшiлд^к жататынын ацгара бермейд1. Эйткен1, аярльщ эйелге, аццаулык, еркекке тэн. Бiзд^н зам аны м ы зда еркек атаулы эйелдер к,ауымыньщ физиопсихологиялык, ком плекстен арылуы ym iH гана к,ажет бoлып!^aлдь^.TyтacEypoпaeлiнiн, цайта тулеместейцартаюы мен ам ерикандьщ агзаньщ адам айтк,ысыз aзFындayyдepic^ осыньщ салдары. Бул усцынсыз удер1ске, адамзаттыц тец жартысын асырап отырган Ущц eai мен Кытай журты амалсыздан барып отыр. QceMÎH, енем!н деген нэсш ге муныц к,ай-к,айсысы да улп -ен еге емес. Энеге ез1м1зде - ацынын алк;алаган, батырын ^алцалаган ата-бабамы здьщ айгак,ты аманатында. Аманатца к,иянат к,ылган улттын, тагдыры каш анда к,ыл уст}нде. Не ену, не ешу. Эд{лет пен А циц аттаразы сы н ы ц exí басы бар е к е т н ел боламын деген журт естен шыгармаса екен!.. Эйелдер Ke6¡Hece ез ацикдтын жасыру уш1н боянады, ез ацымацтыгын асыру уш!н ки1нед1. Кудык, туб1ндег! су - мун,лык,тыц кез жасы. Шьщыраудан к,аугамен шык,к,ан су - оныц 6íp тамшысы гана. Зац кулдьщ психологиядагы адамдарды зейнет eciriHeH сыгалатпай, бейнет бес!пнде кундацтау ymiH элдеюмдерд1ц эл!мса^тан 6epri ойлап тапкдн айлашаргысы гана. Эзге тук емес!
Барша партиялардыц кулагына «алтын сырга»: шопанга к,ай кезде де к;ой бастайтын Кексерке керек. Кексеркен}н, кек eTi сеплд1 дегенше KepiHreH кек аттыньщ кекпарына айналады. Будан артык, к,андай саяси ойын керек слзге?! Бipeyдiц артыцшылыгын емес, кемш!Л1п н ¡з д е й т т адам, тyптiцтYбiндe, одан ез!н жазбай таниды. «Табари» тэп с4р1ндеп риуаятта Ибн Умар (p.a.) айтк,андай: «Алла тагала терт H apceH i ез цолымен жаратты: Арш агланы (аумагы). Адн (Жумак,тыц Heri3i). Калам. Адам. Пайгамбарымыз (с.г.с.) Алла тагаладан риуаят еткен хадис кудсиде: «Жаратк,ан ие Адамныц топырагын к,олымен цырык, кун илед1» деген. Алла тагала Оны (Адамды) ез кущ рет KymiMeH лезде жарата алар ед1, б!рак, к;ырык, кун илеп к,ана цоймай, к,ырык, кун сак,тады. Эрине, муньщ ce6e 6i жок, емес. Bip мысал: I6mic Адамныц жаралуын цалаган жоц. G 3iH дара санайтын эдет!не басып куп!рл1кке урынды: цызганды, кундед1, кере алмады, рет1 келсе, залалын типзуд! мак,сат тутты . Осыдан кeл^п ой туады: «балшыцты кырыц кун илеу, к,ырык, кун сацтау, одан KeniHri к,ырьщ кун пнлде, марк,умныц к,ырык, кунд!к азасы...». Кеш нп дэстур алдьщгысына байланысты емес пе екен?.. «Луцман» cypeciHin он с е п з т и н аятында тэкаббарльщтан сацтанудыц амалы бар. Лук,ман ез улына былай дейдп «Ей, балам, адамдарга пандана к,арап, бетжуз1цд! тырыстырма, жер уст1нде, ел ¡мннде алшацдап, кердецдеп журуш! болма. Элбетте, Алла
дандайсыган куыс кеюректерд{н„ мацтанкумарлардыц баршасын унатпайды, кер!С1нше, жек кередЬ. 16mic nepimTeHÍH¡ кyпípлiг^нe себеп болган да дэл осы тэкаббарлык,, менмещ цк. Ол Алла берген ныгметке шуюршпнк eтyдiц орнына к,анагатсыздык, б!лд{рд{ де ез imÍH бyлд^pдi. Ацыр аягында Алланьщ к,аргысына ушырады. Так,к,а MÍHin талтайган патшага да, атк,а MÍHin алшайган эшмге де бул жак,сы ескертпе. ^^ Рухани кeмeлдiккe жеткен адамды бэндэуи дуниенщ к,ызьщ- шужыгы, байльщшайлыгы кызьщтырмайды. Ал H ancíre бой алдырып жарык, жалганнын, жылтырагына эуестенген пенден1ц ашк,арак, кезш е 6ip уыс топырак,тан баск,а дауа жок,! Жан neci жазмышына кенед1, Жаратцанга ceнeдi. Топырак,тан жаралып, Топырак,ца енед1. Kepi елед!, Жас келед1... Аллага к,улшылык, - адам рухынын, азыгы. Х аз1рет М атур и д ен : «Иман Р ухп ен 6 ipre м е, жок,, бел ек пе, элде Денеге (Тэнге) цатысты ма?» деп сураганда, Ол: «Иман Рух пен Tэндí тутас цамтиды» деп жауап берген. Алла тагала Ж ума куш Адам (с.г.с) бойына Рух е н п з т , жан бepдí. Жума KyHi Жумацца к^pгiздi. Жума KyHi Жумацта жубайы Хауа ананы жаратты. Жума кун1 Ж иддада цайта к,ауыштырды... Мусылманшылык, д э с т у р т д е аптаныц жумасы аса к,астерл1 кун есебшде ерекше аталатыны осыдан.
Материалдык, дуние - жария, Рухани элем - купия. Хадистен: «К1мдеюм инмбинм уйрену мацсатында сапарга аттанса, Алла тагала оньщ ниeтiн к,абыл етед!, пер{штелер к,анаттарын оныц жолына тесейдЬ. Еуламалар - Пайрамбарлардьщ мурагерлер!. Эйткеш , 1Л1м - Пайгамбарлардьщ урпакка цалдырган улы мурасы. Аллара ен жацын адам - кэм!л Иман иесь Куп1р мен ш!рк ^ндeтiнe тап болган к,огамда куштшер элс4здерд{, байлар кедейлерд!, ульщтар к,аймана хальщты адам цатарына к,оспайды. Ш1ркке непзделген кргамда эрю м ойына не келсе, соны icтeйдi. Б уп н п порам соньщ б!р мысалы. Тиянацты жуйес1, байыпты багдары жок, елде адамдар арасындагы ц ар ы м ц а ты н а ста р д ы реттеп, азаматтык, арожданын (цуцыгын) цоргайтын тиянак;ты зан,дар да болмайды. Ел ¡ыпнде «кунэ аркалау» немесе «кунэга бату» деген угым бар. Тамук, азабына ушыраран (о дуниел!к) адамдардыц жанында кeлeцкeciндeй унем! ер!п журетш Пубыжык, болады. Ол сол адамньщ ем!р бойгы жасаган кунэларыньщ жиынтык, бейнес4. Ки]М} албажулба, ласыфылас, ж р и р кетм т, сасык, келед). Журсе жон арцасына жабысып М1н4п алады. Отырса да, жатса да жанынан шьщпайды. Б^здщ «адам аурасы» деп айтып ж у р ге т м 13, бэлюм, сол усцынсыз неме шыгар... Алла елш1с! Мухаммед (с.р.с.): «Элемнщ ец улы эйелдер! мыналар: Имранньщ к,ызы Мариям, Хувайлиданьщ (Убайдулла)
цызы Хадиджа (Цадиша), М ухаммедтщ (пайгамбар) к,ызы Фатима жэне Мазахиманыц (Пергауынньщ эйeл^) Эсия» М ух а м м е д (с.г.с.): «Юмдеюм мен1н, цызымды (Фатима) ренж{тсе - мен! ренжпкен!. К1мдеюм м е т ренжпсе - Алланы peнжiткeнi». Мен адам баласын cyйгeнд^ктeн отца да, суга да тусем. Отк,а балцыган д ен ем суда ш ы м ы рланады , ш ы цдалады . Шьщдалган шымыр дене келекеле кезд1кке, не семсерге айналады . Ак,ын - адам зат цолындагы алдаспан! Заратуштрада Жан Тэнге ж т р к е т ш п е н цараса, к,aзipгi кунде Тэн Жанга астамшыльщпен к,арауга айналды. Себеб1 тус1Н1кт1: Жан азып, Тэн озып барады. Тэн ceмipгeн заманда Жанга азык, тапшы. Азгын, тозгын тобыр - Жан азасыньщ кеп1Л1. Ашынган адамньщ ашуын тас тебецнен кулай тенген к,ара булт дерс1н,! Эуел1 кез жасын т е п п т е п п алады. Кейш, ¡лешала жасын ойнап, жай атып, кек кебес!н цак,ырата сегед1! М т е , бул нагыз наркескен ашу!!! Кез жасыныц жасынга айналганынан артыцжасампаздыц бар ма, с1рэ?! Кулак,к,а бола айтылган сез кудьщца цулаган Куланмен б{рдей. Айтк,ан сезд1н, санага жеткен{не мацтан, Атцан ок,тын, далага кеткен!нен сацтан. Неге екен{н юм бмген, у т м е уры тускел1 бер!, эс1ресе тунде олайбылай еткенн!ц бэр1 маган баукеспе болып кep^нeтiн болды.
Жак,ынга да, жатца да ceHÍMÍM азайды, куд!пм кебейд{. Ke3¡M кершгенге ущ ле^н болды. Енд{, MiHe, ез келецкеме 93ÍM сенбейт!н халге ж егпм . Кун царасын батырып, ымырт утрьчд! дегенше элп цара кубыжык, тутасымен тунек тунге айналып журе береди Тун емесау, Карак,шыга! Урейл! Ьэм к,орк,ынышты!..Кырсык,к;анда тан, да атпай кряды. Уйк,ысыз, сиьщсыз Tipi елексен! керген тац ypKÍHe карайды, Кун курсше ЖYзiн бурып экетед!. Урьщары жайлаган, былыщпылыгы кеп ортаны тастай салып 6ip жацка 6e3in кетюм келед1. Eipan цайда барамын?Артым урей, алдым тун... Эне, тагы бipeyлep царакурац кер[не бастады. «Корык,к,анга к,ос к е р т е д Ь ... Тажалдьщ тап e 3i! Te3ipeK алып кетсе екен... 0 3 ÍM де Карацшыга айналып, элдеб1реуд!ц элденес1н урлап экетпей турганда!.. Кай адамга да Маймыл эулет! усцынсыз, М1ск)н макульщ болып KepiHyi ыцтимал. Ал сол адамьщыз иманы кэм{л нагыз кемел адамныц алдында KÍM болып KopÍHeT¡HÍH кез алдьщызга келт1р1п кepд^н,iз бе? Шын бейшара сол болып журмес1н? Кайсыб)р адамдар (атацкумар патшалар, даццкумар дацгойлар, дуниек,умар думшелер, т.б.) 83ÍHin топырацтан, судан, ауадан жаралганын не бшмейд1, бшсе, умытып кетед!. Жерд1 жалпагынан баса ез1пжаншып, 631 1шкен суга ез1 Tyxipin, ауага апшып, шьщга шапшып журген сол мундарларды ерте ме, кеш пе, цара жер азсынбай да кепс1нбей ез кушагына к,апсырып жатады. KañTciH енд{... «1штен шык,к;ан шубар жылан» гой. Кещцк пен кемелд1л1к деген осындайа^ болар! Жас адам (бала) пер)штел1к кeйiптe, жасамыс Kici ез emipÍH кеб1не ой кешумен етю зедь Eípí ойга, 6ip i сайга суйреген ой адамды кутр л ж к е де, шyкípлiккe де мэжбур етедь Соныц 6 i p i - К удайды ц не бар, не жок, е к ен д !п . 6з1м ен e3i дурдараз. Алланы аузы на алып ж у р г е т м е н , 1штей дудэм ал. Б1рак; оны сы н жан баласы на ceзд ip м eй д i. «Бар» м ен «жок,» Кун мен
келецкедей к,асынан да, басы нан да 6 ip ел1 к,алмайды. Бар дей!н десе осы ж асына дей)н 6 ip рет те т у с 1не аян ô e p M e n ii. Жок, дей1н д есе, барша ж уртты ц аузы нда Алла. QcTin ж ургенде ем1рден етед1 де кетед1, кунэс1 мен кумэн1н б1рдей арк;алап. Кумэнш1л адам кунэл! болмай к,айтс1н?! М уц агали : «Саясаттьщ neci болса, Энерд1н, T a nipici бар. Талант эрк,илы, 6 ipaK, Кудайымыз 6 ip». Ницш е: «Аныгын айтсац, адам - лас, лайца агын. Лас к,ойыртпак,тыц !ш1нде жур1п былранбауьщ уинн ез!цн1ц шалк,ар айдын, телегей тещ з екен!н,д46ip сэт те естен шыгарма». EÍ3 к,уаныштьщ цунын, бацы ттьщ байыбын (багасын емес) тым арзандаты п алганбыз. Усак,тьщ угымы да усак,. Оган томпак, жер - тебе, тебеинк - тау. Болмашыны малданып, болмаш ыга тан, к,ала бepyдiц аягы алдамшы амалга, жалганшы жалацга айналады. Нагыз к,уаныш - ceHÍn аманды гыц, нагыз бак,ыт - ceHtu адалдыгыц! Калганы - б1рде бар, б1рде жок,, б1рде аш, б1рде ток, бэндэуи T ipm ûiiK ... Адамды сую айып емес, майып еткен{ болмаса. Сую, сутсп ен ш и н к - Махаббат дарагыныц тарамтарам бутак,тары: кектейд1, толады, солады... 6ipaK, елмейд1. Адамды адалынан cyñreHi уынн де Иса пайгамбар жазага тартылды, к;азага ушырады. Ал эйелд1 сую... n ayín пен к,атерге толы беймэл1м дуние ол!.. Мэжнунн!ц жасын кел цылып, басын к,анбак,ша к,ацрырт^ан KÍM? Эйел заты. Лэйла - онын, аты гана. Телегенн1ц Me3rm ci3 ажалына себепш! болган юм? Эйел заты. Ж1бек - оньщ цальщдыгы гана. Магжанды эке к,аргысына ушыратк,ан т м ? Эйел заты. Келденецнен кез)ккен кек кейлек^ бикеш к,ана. Бернияздай
айбозым ацынмен ажал уын белккен KÍM? Эйел заты. Цырмызы гул к,ызбала гана... Сую, кую кейде ес(лзд}к, кейде кезс)зд!к. Кун сайы н к,анша кебелек цанатынан к,агынып отца к у т п жатады. Осынын, 6 a p i курбандык, па? Цурбандыц. Ал курбандык, - шыгын, цайгы, K ¡a c ip e T ... К,урбандьщсыз м ахабб ат - кульщ сы з к е ц 1л, к,улдык,сыз 6Mip. Одан en reci тук те емес! Жас кез{мде апа, эжейлер мен жецгелердщ аузынан «о, шунак, кудай!», «ку кудай!» деген ашулы ceздepдi кеп естит!нм)н. Ашу ycT¡ айтылса да: «Кектеп кудайдьщ жердег1 пенде алдында не жазыгы бар?» деп жазгыратынмын. Сейтсем, 6api де мен ойлагандай соншалыкты кездейсок, api кдрабайыр емес екен. «К,аргайын десем жалгызым, к,аргамайын десем жалбызым» деген сездщ астары эрще болып шыцты. Жалцы пенден1н, жалгыз сенген} байы да, баскдсы да емес, Жаратк,ан иенщ 03i екен гой! КуЙ1нгенде де, суйш генде де! Ашынганда да, басылганда да. Жалгыз Цудай жэми журттьщ жанына кайдан жалау бола алсын?! Адам ecт^гeндi К,удай ест1мейд! дейм1сщ? Арштагы Алланыц жердеп пендес1не деген кец пейш кеш1р1М1нде шек жок, екен! осыданак, K e p i H i n турган жок, па?! Эйтпегенде, к,ыска кунде KÍM кiмдi жерден алып, жерге салмай жатыр дейс!3? Пендел!к-ай, десецш!... Ницшеден: «Царандар! Мен сендерге ец соцгы адамды керсет)п турмын. Ал ол болса: «Махаббат деген не 03i?», «Жасампаздык, деген к,айдан шьщцан?», «Мак,сатта не мэн бар?», «Жулдыздар деп н е т айтады?» деп айналага цайгысыз, цамсыз карап тур. Ал цайгысыз адам у...з...а..к OMip cypeдí». «Андасанда аздап у 1ш - тэтт1 уйьщтайсьщ. Ал ец соцында 6 ip - ак, im - к,атты уйьщтайсыц...».
«Малдан езге жан жоц. Eapi жанжак,к,а жамырай жайылып KeTinTi. Араларында aya жайылатын 6ipeHcapaHbi бола к,алса, eci ауыск,андар у й т е басын TÍpep ме eдi...». «Есазд1гщд1 еселеу, намысыцды жазалау, ен, соцында даццыцды дак,пыртк,а айналдыру - езщД1жер ету мен к,ор етуден езге ештеце емес». «Ац]<,аганьщ Шындык, болса, жан шeлíнe шыдап бак,». «Ацикдт суы eKeHi рас болса, лас судьщ да Ty6ÍHe Tycin, денес! муздай курбак,аныц деге?пне кенуге болады». «К,иындык, атаулыньщ к,айк,айсында да ак,ици Рухтын, астары жатады. «Жапанда жайылып журген туйеге Жэннаттын, кереп цанша?» «Эуел1 Алламен, содан соц керш1цмен тату болмарыц лазым. Айтпацшы, жыншайтанга да к,абагын ашьщ болсын, эйтпесе, тун уйцынды терт б е л т журер...». «Заратустранын, о дуниел!к бейбак,тарга 6ip сэт ой кез{мен уцш ш царасам цайтед! деген1 сол ед!, элем оган к,айры- к,ас1реттен, гадауат пен газауаттан эбден азап шеккен Алланын, 63Í болып кер1нд{. Б э л т м , Ол, шынында да, ацындык, к,иялдан туган турл!туст1 мунар шыгар?.. Иэ, жак,сыльщ пен жамандык,, цуаныш пен к,айгы, TinTi, мына мен де, сен де, ôapiôapi Алла тагаланын кез аясында турл1туст! TyTÍH тозацы на айналып кeткeн дeйм iз... ез1н ен 63ÍH алып цашцан Ж аратуш ы содан соц да жаца дуниен1 жаратты!.».
«Кудайсымацтардыц пошымы маран тым таныс: олар былайгы журттыц ездер!не K ipiiiiK ci3 c e H y iH цалайды, ал куд1кке бой алдыру - кунэга бату. Сондайак, eздepiнiц нендей нэрсеге кеб!рек сен!м артатынын да жак,сы 6meMÍH...». «Мен тым е з г е р п ш т н : бупн!м д1 ер тец 1м жоцца шыгарып жатады». «К,анша тер теккен щ м ен , к,анмен жазылранга жетпейд{. Эйткен), к,ан - Рухтьщ цайнары». «Цанмен жазылганды оцып цана к,оймай, есте сацтаган, жадыга жаттаган жаксыо. «Ец к,ыск,а да нусца жол - шыц мен ш ьщньщ арасы. EipaK, ол уинн аяцтыц узын болмагы керек». «CÍ3 6nÍKKe ермелеп бара жаткдн сайын ерге к,айтак,айта царайлайсыз, ал мен сол б т к т е н теменге кез салып турмын)>. «Мемлекетт{ц бил!п б1ткен жерден халыцтыц ипл1п бастау алады». «Жезекшен!ц цойнына енгеннен rep i царацшыньщ царауылына miHreHin мьщ артык,!». Уйцы ¥йк;ыдан асцан уры жок,! Аякдолынды Ж1ПС13 байлапматап тастайтын да сол. KipníriH, мен к!рп{пцд! айцастырып, кезщ д1 к,абагыцмен к,апсыратын да, к;ара тунге тапсыратын да сол. Ак,ылыцды арбап, естусщ нен айыратын да, алпыс eni тамырыца
тэтт! удай жайылатын да сол. Дуниемулкщ мен де шатагы жоц. Ец ж ам аны - урлап, ж ы ргап кана цоймай, ез!цд1 к,уск,а, ен,1цд{ туске айн алды ры п, тан атк,анша тал ы стай тэн1н,д! урмайсок,пай талдырып тастайтын да сол! Кенд!м деген{ бол м аса, кep д iм д еген жан жок, он ы ... Ханньщ цаИарынан к,орьщ, Халык,тьщ к,аргысынан цорык,. Эуелде Рух к,удай болатын, кейш адамга айналды, K,a3ip курт- кумырсца, жынжыбыр... ^ф Еркектердщ М1нез1 к,ызык,: кунд!з эйeлiнe ю м болса ол болсын, ал тунде кул болудан тайынбайды. Есект1н, ецбепн елеген адам oMip суруд!н, де жецш емест1пн сез)нед1. Мен бес)ктен бел шешкел! 6epi отыруды уйренщм де ецбектеуд! эдетке айналдырдым. Ецбектеущ эдетке айналдыргалы 6epi цаз басып туруга эрекеттенд!м. К,аз басып тургалы 6epi журуге талпындым. Ж ургел16epí жуг!рет!н болдым. Енд: уш у рана к,алды. Ушсам гана TaHÍM Жанга, Жаным Рухца айналатын тэр)зденем! Мен ез е л е щ м н щ кез келгенге iuiKÍ цупиясы н аша койм айты н ак,ылды ару, ец болм аганда, суйк1мд) сулу бикеш болганын к,алаймын. Журс1н (Ерманов) мен уынн «ею мырзага 6ip жалшы» ic n e iii ак,ын. Эдетте, 6ip атк,а ею арба тipкeмeйдí. Элецге епзш е жеплмек - 1лю таланттыц гана тагдыры.
Адамнын, (пенден1ц) к,улдык,к,а кенген! Куланнын, кудьщца к,улап елген!мен бipдeй. Мукдгали: «Ел аман, журт тынышта Рухца ерюнд1к сурап ереу{лге кiмдepдiн, шыгатынын 6mec¡n бе? Жанынан безгендер шыгады. Мен - жанынан безген ац ы н м ы н » . Так,к,а отыргызады, м[нбейд1. KÍM? Халык,. Так,та отырганда да, так,тан тускенде де патша осыны естен шыгармауы т и к . Естен шыгарса - елден безген), умы тса - К,удай атцаны! Адам неге 6 nÍKKe к,умар? Ж асыц улгайган сайын жалгызсырай бастайтыньщ не? Ецсегей Еменнщ есейген сайын жогаргы бутагы т ем е н п бутагынан неге аздау? Тым би1к агашк,а маймыл болмаса, кус екеш к,ус та эуес емес. Tanipire к,олын цанша тарбита созганымен жете алмасын сезген сол Емен, туптщ туб1нде, тамырынан таяныш iздeйдi. Табады да! Эуелеп ушцан цус^а цызыгып та, цызганып та кдраймын. К,ызыгып к,арайтыным - багзыдан к,алган балалык, гaдeтiм, кызганып царайтыным - даналыц дэрменс)зд1пм. Ce6e6i ацымацца да аньщ: бала ойыншыл, дана уайымшыл. Бала тэуекелш1л, дана тэубешш. «Тэуекел Ty6 i - желк,айык., етесщ де шыгасыц, Тэубе T y 6 i - сергайып, е т м ! Ш 1ц д ! угасьщ». GTMtmiHeH к,ол узген жан OMipre eKÍHimneH ц а р а м а г а н д а к,айтс!н, к,ай пенден!ц де ез!мен 6 ípre ала к ете^ н 6 ip «эттеген- айы» осы. Жок,тан да арылатын кун болады, бардан да ж е р т е т ш кун болады. Бар к,ад!рк,асиет кднагатта. К,анагат - ж аманаттьщ к,ас жауы.
Тэн мен Жан Yнeмi б!рб1р4мен т[л табы са бер м ей дь Жаны нэз{к адамныц дене бМ м1 талша мэй{н, майысцак, келед1 М ундайда Тэн Ж анга багынышты. Кер1С1нше, Тэнн щ Ж анды ез{пжаншып тастайты н кездер! болады. Ортак; уй л ес4м шуде б!р кездесед!. Epлiзaйыптылapдын, езара жарасымды жаратылысы сияцты. «Екеу1 б{р балшьщтан цуйылгандай» д е й т т сез осындайда айтылады. Еркек пен эйел езара жыныс айцаласы кезш де гана муны сез:нгендей болады, Б1рац бул алдамшы, етк)нш1 сэт к,ана. Жан мен Tэннiц тайталасы б1р баск,а, айцаласы б!р баск,а... Бíзд^н тeг^мíз де, жep^мiз де кунарлы. К,утты к,урсак; пен кунарлы топырак, азбайтозбай турганда е с 1 п е т п к,алуымыз керекау. КеШн, дуние к,ауызы тарылган туста ею нш , опынып цалмас yшiн. Отардьщ иес! таягына гана сене^н тайцы мандай. Отанньщ кесем1 Д1м к э с . Тоцтысы тобырга жем болган, тобасы обырга жем болган журт бейберекет. Баскдсы басбасына тенД1к т!лейд1. Ерл}к пен елджке кулшына к,улдык, ургандары некенсаяц. Бар ед1... бурындары... Баянсыз eмipдeн баягыдаац баз кешкен... Бiздiн Рухымыз, шынында да, шыдамдыак, екен: ай бойы азьщсыз, жыл бойы жазьщсыз жапа ш епп журе бере^н! П ендеш М к-ай десецшН.. Кеш еп кол созган Муцагали биiгíнe, дурысы Музартына, бупн жеткен шыгармын- ау деп жургенде Ж элелдщ (Кеттебеков) мына ecтeлiг^ мен1 еп сесш сен, сок,к,ан ж аркабактай eceц гip eтíп к етть Ж аздым. Жацылдым. Астамшылдыцтан арылдым. Тэубемд1 таныдым. Кеш1ре гер, ак,ын аруагы !..
Асылы, жазбаганын, дурыс, Жаздын, екен, жаза баспаганьщ дурыс. К,аск,ырдын, азгы ны - к,орцау, А дам н ы ц азгы ны - жалк,ау. Мен1ц де цолымнан бípдeцe келед1 екен: анаумынау емес, К удайды цолдан ж асадым! Иэ, Куыршак, цудайды !!! K,a3ip мен оныц ыгындамын. Кулсе жымиямын, журсе жылжимын. М енщ «к,удайым» кунд!з Кун сияк,ты, тун де Ай сияцты. KyHiM батпайды , батпаран сон, атпайды . А йы м да солай. Екеу1 де тас тебем д е. Е к е у т щ де келецкес! жок,. Eípi нурын шашып, eKiHmici сэулес!н ceyin турады. Алланы аузыма алганымды K,añTeñÍH, ез «кудайыма» к,улдык, уры п, к,улай берш сем ?! «К,удай» ма, к,убыжык, па, К1м 6 inc¡H, 6 ip дун ие imiMe ш деп барады... Дуниеде ез «цудайьща» бодан болганнан жаман нэрсе жок, екен. Keniipe rep, TenipiM , кещ ел!пн п ен д ец н щ ?.. К,олын,нан келе ме? Келсе, ез ¡ш щ деп eзíн;д^ адам кермес 6ip жацца алып к,аш. Эйтпесе, im пысты мына жалганда )шк,уса болып е л е с 1ц! ^^^ Eлдi саясаткер билесе, не бармак,к,а, не цармакда ¡л1нд}м дей бер. Елд! санаткер билесе, санатца да, санга да 1Л1кт1м дей бер. Санаткердщ к,апысыз к,аруы 6 ípeyaK,. Ол - Рух. Рух бар жерден Ар да, Намыс та, Ождан да, Опа да табылады! EÍ3 жарык, дуние к,ызыгын цырдьщ кызыл тулюсш е балап куып келем13, куып кeлeмiз. Kyнэмiзд^н; де, к{нэм1зд1ц де туп- TepKÍHÍ, MÍHe, осында.
М ен!цугымымдары Демократия - ц аси егп цагида рана. К,арида - улпустаным, заманауи зан- Шынтуайтында, оныц тупкдзыгы турк1 журты, Кешеп «Дала демократиясы» бупн идеал рана. Ал идеал адам ауызына Ш1КТ1 дегенше бастапк,ы мэнíнeн адакуде айырылады. Сананы думше байлык, билеген ортада арнамыс аяк, астында эд!рем цалады, уятты былай койганда. Ал уят - к,ыз баланыц бетмоншагы. К,ызылы кеткен к,ызда к,ызык, болушы ма ед1?! Науцандьщ шара - руханияттьщ кас жауы. Ж асампаз жацалык,, кубак,ан кубылыс тек гылымда, енерде, мэдениетте болады. Ал саясаттьщ суйюм! сик,ырында рана. К,ылык,ты к,ыз сияк,ты. Сол к,ылык,ты бикеинщз к,ас к,арып улпргенше к,азымыр к,атынга айналса, тацданбайац койыцыз! Мынау жарык, дуниеге Алла тагаланьщ эм1р1мен к у т г е жуз бала келер, мын, бала келер... б1рак, Ак,ынды туар алтын курсацты ана элемде некенсаяк,... Ж урттьщ бэрм б1р) атк,а м!нг)С1, б!р1 такда отыргысы келед!. Эз адамы атк,а М1нсе ж убанады, ез адамы так,к,а отырса цуанады. Сайлау - эдеттег{ науцан. Тацца отыру, тэж кию - саясат сахнасы ндагы салтанатты сэт. Ум1ткерлер уг!т1, талапкерлер таласы - цоламталы цорамныц к,ойыртпак; цойылымы. Э р н берщ ен соц есс1здер мен есерсоцтардыц егес:, ацымак,тар мен aк,икeздepдiн айтыстартысы, дацройлар мен дарацылардьщ дацпырты. Одан езге ештене емес!!! Ак,ылды адамдардьщ хан Сарайынан аулац журген1 лазым. Б{рак, муны олардьщ кеш, тым кеш угаты ны жаман да.
Жумацтан жупар nie ацциды. Тамуктан тэубасын кеш таныган м к т н д е р д щ ун1 талып ес!т1лед1. Ал хан Сарайынан канжын nici муцкид!... Мемлекет пен Хальщ керегар угым. Мемлекеттщ жасырын аты Билiк. Бил)кке толайым ил1ккен журтта м1нэй1м м!нез басым келед!. Мшезс!з адам e 3¡H MÍHci36iH деп есептейд!. Мулдем к,ате! MÍHC13 мемлекет, М1незс1э халык болмайтынын т у с т е т ш кез жетт!! Бил1к - мем лекеттщ аз гана азгын тобы. К,атардагы кауым - когамныц тозгындаган тобыры. Бил!к салтанат курып турганда тобырдьщ хальщка айналуы еюталай. Keпшiлiктiн, Ke6iK сез1нен, азшылыктьщ азгын apeKeiiHeH Кутылу ymiH кубакан басымды ку далага емес, ез элем1ме алып кашуга мэжбурм)'н. Онда да бакытты, баянды гумыр KemyiM негайбыл. Амалсыз кайтадан акыретт!к адамдарыма кел{п цосыламын. Не Жумакка, не Тамукка табан T ip e y уынн... Элем де 6ip аяр эйел сиякты - жацашыл улылар мен жасампаздардьщ жанынан шыр айналып шьщпай кояды. Ал атак пен дацк кашанда камсыз да муцсыз кайдагы б!реулерге тиес!л1. Угымы усац, не м ей л тш е менмен адамдардан аулак ж ур щ 13. Eipi - епш 1л, 6 ipi - кекпнл. Судьщ туцриырындагы eMip тым баяу, маргау - су тубше KÍMHÍH батып, KÍMHin шыгып жатканын ацгару киын. HeMKeTTi адамдардын, да к,имылэрекет{ солай - KÍMHin е л т , т м н 1ц Tipm in жатк,анымен шаруасы жок,-
Эйелде аярльщ басым, еркекте ecepлíк басым. Есерл1к пен аярлык, тек тесекте гана эмпейжэмпей. Былайгы уакытта ит пен мысьщтай. Ницше дос туралы «Жалгызбастыльщтан жалыцпау - мен уппн жаза. Муны былайша нуск,алауга болады: «Жалгызбастылыцтан жальщпау к,ацгыбаск,а рана лайык,». ЖЖ «Цацгыбас ym¡H дос, api кеткенде, уинний адам гана. Ал ymiHrni адам кдшанда артьщ». «Б13Д1Ц досты ацсапсагынуымыз - ез1М!зге eзiм iздщ опасыздыгымыз». «Дос таппак, ойьщда болса, басьщды бэйгеге T iryin керек. Ол ymiH алдымен оньщ цас душпаны болудан тайынба». «Досьщньщ бойындагы к,астык, пигылды да ацгара 6min, рет1 келгенде курметтеущ керек. Оган тек соньщ 83Í арк,ылы гана к,ол жетюзе аласын,». «6 з досьщньщ болмысынан сен езщ нщ ен мьщты жауыцды тани бш. Сонда гана к,айтпай к,арсыласу арцылы сен оган жан- журепцмен жацындай аласын,». «Досьщды уйьщтап жатцан жершде KepreHÍn бар ма? К,алай кершед1 екен? Достын, бетэлпет1 деген 1М13 не 03Í? Ол ма, ол - алабажак, айна бет!ндеп ез келбетщ». Ескертпе Эйелге бара жатырсын, ба - Т1лщде бальщ болсын. Досыца бара жатырсьщ ба - кеуденде шамьщ болсын. УЙ1це бара жатырсьщ ба - цольщда наньщ болсын.
Журт талгамы тайгак,- Бупн «Шэмын, Шэмшi!» деп жургендер ертецак, естусшен айырылып шыга келед!. Эйткен1 ем 1рдщ eзi айнымалы, к,убылмалы. Мэн,пл!к ештеце жок;. К,азак, аман болса, ертец саз элeмiнiн, басца б!р сацлагы кeлeдi. Муны элем т^лiндe Феномен, к,азак,ы угымда Гажайып (к,убылыс) дейдь Гажайыптар азайган сайын К,ияметк,айым жацындай тусед{. Ес1н,1зде болсын, аспанга ушу, гарыыща шыгу гажайып емес. Айга к,ону, Марск,а жету де солай. Жаца к,аружарак, ойлап табу да оспадарлыцтыц б!р тур!. Оны айтасыз, Алланьщ эм1р!мен Мухаммед (с.г.с.)ныц Ж эб1рейт пер4ште арк,ылы Аршк,а кетер{лу1 де былайгы журтк,а ацызертепдей кер}нед]. Бше- бтсец{з, нагыз гажайып, шын цущрет - Энерде, Рухта!!! Эйел затыныц жаратылысында кулдьщ пен куд!ретт1Л1к угымдары угып болмастай жась!рын жатады. Содан да олар достьщца саран,, махаббатк,а адал. Эй, еркектерай, еркектерай! Жанжуректерщ соншама жалан, да сарац болар ма?! Сендердщ досжаранга деген 1зп ниеттер!ц м е т ц к,ас душпанга деген царымцатынасымныц цасында тукке де турмайды екенау. Ал содан кедейлен{п, к е м т калган жер!м бар ма, айтыцдаршы? Адамзат эулет!нде эл{ кунге дей1н б1регей мацсат жок;. Демек, бул - оныц эл! тольщ кэмелетке ж е т п е г е н д т н щ бeлг^ci. Жогыцды [здейм!н деп ж ур т езщд1жогалтып алма. Бупнде жерде жумак, тургызу еюн1ц б!ршщ колынан келет!н ¡с болды. Аньщ куд1рет иес! екенс!ц, аспаннан жулдыз жаудырып, Айды алаканга к,ондыршы?!
Ken íшiндe жогалып к етем т деп к,орык,паймын, ез ^шíмдe болмаса... Ата зацымыздын, талаптармагы кун1не болмаса да, кунара e3repin жатады. Нел1ктен? Зацсыздьщ бел алган сайын! Кей кездер) eзiмд^eз^м елт1рпм кeлeд^ - дэрменс1зд{ктен емес, жек кepгeнд^ктeн! 6 3 ÍHe3¡ жацсы керет1н адам ез)нен repi езген!ц MÍHÍH кеб1рек Keprici кел!п турады. 6з1мд1ез1м таба алмай жур!п езген! к,алай танымак,шымын? ез!н,д!ез)ц табу, танымацтын, емес, nepicimne, танылмак,тын, алгышартыемеспеекен?.. 6 3 i ^ i танымайтынга цольщды емес, алак,аньщды усын, ce6e6i онда бес саусагьщмен к,оса тырнацтарыц да бар гой?! Ец к,иын да узак, жол - журекке баратын жол. Жету1н, де, жете алмауьщ да мумюн... Орманда адассац, ок,асы жок,, ез1н,нен адассац, оцалуыц еюталай. Кеп ¡Ш1нде кеп болганнан repi ез !Ш1цде жок,бол! Эз]нез1 урыпсогып, урсыпсепп жур{п кэмелетке жеткен адам - нагыз адам!
- Крлыцдагы не? - деп сурапты Алла тагала жолда келе жатцан кайыршыдан. - Bip жапырац нан, - депт! кайыршы. - Онда алдыцнан булак кез!гед1, сусындап ал... - Keлiгiцe тиеп алганьщ не? - деп сурапты Алла тагала дуниецоныздан. - К,ок,ыс, - депт! коркып кеткен бай. - Онда алдыцнан ор шыгады, к,ок,ыспен цоса езщд! де теге сал!.. - Эйелдерге цайдагыжайдагы эцпмен1 кеп айтасыц, 6ipaK, сол эйелдер хакында 6ip ауыз сез айттыц ба маган? - деп К1н э артты кейуана nici. - Kemipepci3, эйелдер туралы тек еркектерге гана айтушы ем... - Окдсы жок, маган да айта бер, кэр1 цулактьщ жазыгы жок - бупн ecTÍreHÍM ертец еслмнен шыгып етед1... Нагыз еркек катерл} ойынга дайын да беЙ1м турады. Ол - ец алдымен, эйел заты. Ал эйел - заматта жарылып кету K,ayni бар ойыншьщ. Жарыла калса, алдымен журекп жазым етед!. Эйел ymÍH еркек тутыну куралы 1спеттес нэрсе. Нэресте - нэтиже, бала - байланыс т е т т . Ал еркек ymÍH эйел ше? Батырга - жoлcepiк, акынга - жансерж, акымакка - ашына, есерге - ермек... Terri epÍH H eH багзыда ащы айгай да шыгады. Эйел еркелепа кел!п турады, Еркек ентелеп(п кел!п турады.
Магнит тем1рге: - Цандай жабысцак, жан ед1ц, кетш1 api! Tewip: - Ж1бермейт1Н1ц бар екен, нес1не азарбезер боласыц? Енд) менен цашып цутыла алмайсьщ! Магнит: - Олген жер!м осы шыгар... Temip: - Асьщпа, 6ipre елем13... Манит: - Кудай баск,а салмасын!.. T eM ip: - Ол жагы мен1ц ертм де... - Ko3iMHin шэйдай ашылганын царашы, - дед1 куйеу! тесектен тецкерше турып келе жатып. - Мазацнын, майдай жакданын к,арашы, - дед! жас келшшек жастьщтан басын алмастан. Бул - екеушщ алгашк,ы TyHi болатын. - Бар шыдамым таусылды, тамшыдайын шындыгьща зэрум!н, Жаратцан ием, - дед!м мен жылап турып. - Ол сенщ кез жасьщда, - дед: Жаппар ием, - Кеп жыла, жылай туе... Кектен жауган жацбыр - жерд1н Hapi, кезден тамган жас - шерд1цдэн1. Eneyi де зая кетпейд1, акырын куг, ак,ырын... Айтцандайац, булттан тамшы узшд{. Юргнкке моншак Т1зтд1... Тырстырс... тырстырс... Луплуп сокдан журепммен ундес дуние... Шындьщез1мде екен! Еркек «жещцм!» дед! уст}нде устемс1Н1п. Эйел «жецщщм...» дед[ астында алабуртып... Eipan бул cipKipen басталып дурюреп ете шыкдан журдек жауындай жалт етпе гана сэт ед1...
Алгаш кыз ерншен дэм таткан ж!птт)н буыны балбырай босап, кез алды мунартты... К,ыздыц да цызылы бет!не теу1п, цызуы кетерше бастаганды. Бул - Жумак,тан куылып, Жерге тускен Адам ата мен Хауа ананыц б1рб{р{нен адасып жур!п Арафат тауында кездескен алгашцы тун1н{ц б{р узМ едь.. Алла тагала Адам атаны ауадан, судан жэне топырацтан жаратты. Ушеу! илен!п балшык, болды. Балшык Адамга айналды. Адам атанын, кабыргасынан, «Цудай шебер» демекш!, Хауа ана мус!нделд1. Ендеше, жуп кураган к,ыз бен ж т т Адам ата мен Хауа ананьщ кайта кауышканын еске салады. Жас жубайлар осыны умытпаса екен!.. Уйлену - ем1р салты. Ажырасу - «Адасцанныц алды жен, арты сок,пак;тыц» кер1. Цус екеш кус та балапан ерпзуден бурын уя салады, жумыртца басады. Жуптасу - журт санатына ¡л!гу. Жуптасцаныц - Жумац ес{пн ашк,аньщ. «К,айта юрер ес{кт1 катты жаппа» деген макал бул жерде журмейщ. Жумак ес!п юршыгып журе берет}н Авгийд!ц атцорасы емес! Кайсыбф алма ерте П1сед[. Ерте П1скен алма жерге ерте туседь Енд1п б1реу1 жел ет1нде, кун кез^нде турып алады! Ерте тскен алма - ерте уз¡лген ем1р. Саттар, Султанмахмут, Телеген, Есенин, Пушкин, Лермонтов, Рембо... Узагынан узшмей к,ара кузге жеткен жем1ске де мысал жеткш!кт!. Эцпме жeмiciндe, eн^cíндe, ер1сшде. Екеу{ де тэтт!, шырын, уылжып тур. К,УДай кектей солганнан сактасын... Есейгенде де, ержеткенде де, Т1ПТ1, картайып кажыганда да кiмнiн, бойында багзы кездеп балалыктьщ нышаны кeбipeк сакталып к,алса, сол - жаксы адам!
Ала бшген адам бере де 6niyi TM ic. Журектеп цан айналымы сияк,ты. К,ан айналымы ток,тап калган жерден ел1м басталады. Алуы бар, 6epyi жок, адамньщ да eMipi узацца бармайды. eмipд^^^ ен, ц а р а п а й ы м цагидасы осы. Кырсьщ Tic К,ияцк,ынын, к,ыршып TmÍH, Булттьщ курсауында туншьщты Кун. Дуние шыр айналган уршык, болса, Hipín отыр екен уршьщты юм?.. Уядан HeHi кореец, соны mepciH,, Коз ашеан,, уя кермей, не 6mepcÍH,? Канатын муз царыган к,ыран болсац, Тер1нен кексецпрдщ KopiHepcin! «Жаман атк,а жал 6iTce, Жанына торсык, байлатпас», Kaдipciз, к,амсыз болмаса, Каймана уйде жэй жатпас. Керту! KeTÍK кeздiккe Капысыз к.ажет Кайрацтас. Шатты-бутты сейлемей, Атты-бутты аттамай, Айналайын, жайлап бас! Мен,ке би: «Бурын ерд^ц цунын ею-ак, ауыз сез шешкен. Ka3ip сезд!ц мацызы K eiin, сабаны к,алды, адамньщ жакуысы кет1п, жаман ы к,алды. Сепз цырлы OTKip сез Ацырган epдi кулатар. Сепз тутам сары садак, CeKipreH ацды кулатар».
К,азак.тыц миы ауызындагы малтасында ед1, к,аз!р калтасына Tycin кеткен бшем, кандасына да, карындасына да карауга ыкыласы жок,. Ce6e6 i, 6yrÍHrÍHÍn у н с!3 ураны: «Eepi M eH ÍKÍ , 6 api мен уынн!!!». «Нарасуда балык, бар...» дей д1 хальщ эн-елец!, Бэр1нде ме? Жок, бальщсыз келдер де бар. Урьщ елген жерде ен1м болушы ма ед)? Балыгы жок жерде, KepiciHuie, бакалар келд! басына Ke m i p i n жатады. Балык, ездер1Ц1эге бeлriлi, унс!з, тшслз, б)рак муцсыз емес. Ал бакалар бакылдауык,, барылдауьщ. Eipeyi бак,ылдауды бастады дегенше баскалары косыла женелед1. Жеке жалгыз бальщтьщ елердег1 ун1 сьщсып шьщканнын, ез1нде кеп баканьщ келдеп дауысы оны кeмeйiнe жутып ж1бередН М!не, б^зд¡н, хал дэл Ka3ip осы мушкш кей!пте. Ерттеул1 ат такым тшеп турады, EpÍKKeH еркек катын тiлeп турады. E3pÍH де б э р т KepepcÍH, Kepin те журш K e H e p c in . Tэнipдeн келген H e c in T i Шалкайып жур!п шашарсын,, Тонкайып жур1п терерсщ. EcÎKKe баглан байлатып, EeciKKe огылан белерс1ц. Таласбек Эсемцулов: «Махаббаттьщ мерт болганы, эрине, аянышты. Ал ещц онын, MepTiryi немесе eлгici кeлмeyi трагедия». QMipre келген махаббаттьщ, ерте ме, кеш пе, елетМ аньщ. Оган еюнуд!н де, опынудьщ да кажетi жок.
«Сез устасы», «Сез шебер!»... Булар жэй эн ш етн цосарланганымен гана кунды емес. Эуел{ сез тур! Демек, айтылган, не жазылган сезд!ц бipдe атылган ок,пен, б{рде тайга баск,ан тацбадай бедерлену! - сол сездщ салмагына, M3H¡He, астарына эбден цатысты. Устага да, устазга да, шеберге де, шешенге де абырой эп ер етт сез - нагыз Сез! Жeтi цат жерд1 желеп-жебейтт де, алты к,ат аспанды элдилеп- элпештейт1н де - эн мен эуен элемН Мендеп эн, елец - соныц тит1мдей 6ip елшемге келмейтш мeлшepi. К,умарлык, - куштарльщтыц белпс!, Цызганыш - iштapльщтыц белпс!. Дэмд{ эцпмеге мэнд1 м эм те лайыцты. Жумацта да Тозацта, Лэззатта да азапта Пенде - нэпс1 курбаны. Бар к,ызык,тан баз кешт1м, Бар ^рлж ^ тэрк eTTÍM, Тэрк eTTÍM де, П е р с т е болып жарк, eTTÍM! Мен ез шыгармашылыгым (эн, елец, драма, т.б.) арцылы алдымен ез!мд^анимын,тэрбиелеймш, содан соц барып e3reHÍ... егер олар м е т ез!мнен кем тан ы п -б тм ей тт болса.
Муцагали: «Саясаттьщ neci болса, eлeцнiн, тэц!р) бар». ** «EÍ3 улыларды курметтелмейт!н заманда турып жатырмыз». Бак,а батпацца кумар, Бала тацпак,к,а кумар. «Мен Махаббат атты аяулы ce3ÍMH¡n 6eËH eciH кебше ец1мде емес, TYciмдe керем1н. Азап пен К,айгы эпкел1-С1н,л{л!. Тэн мен Жан тагдырлас. Тэн ауырса, Жан сыздайды. Ек1 эйел алган еркектщ ею мэйепнде тыным болсын ба, ацыр соцында эйелдер шыгатын зейнеткерлж жаск,а эрец жетт1. Куаныш пен Кулюнщ арасында эрк,алай астар (ыза, мысцыл, мазац, т.б.) жатуы мумюн, ал Эзшд!ц жуз! устарадай етюр, езу!цд1 жиямын дегенше естен тандырып тынады. Лэззат - жаннан бурын тэнн4ц eHmici, Азап - толыгымен жаннын, сыбагасы. EeciKTerí жылап жатк,ан баланыц ез!нде ез1мшшд1к (эго) M¡He3 байцалады. «Мен1 жубатпайтынын, бар екен, неге OMipre экелд!ц?» дегендей. Ал ата-ана сол бала есеШп, ержеткен куннщ ез1нде оган ез!мшшд4к мшез керсете алмайды. «CeHÍ OMipre
экелген 6î3 боламыз!» деп. О й ткет... кез келген бала «махаббат ойнарыныц» мазары болгысы келмейд!! Элп 6eciKTeri бала соны алдын ала сезед1 бшем... б тк е тн е н баз кешкен адамньщ ертещ де баянсыз. Интернетт1 ашып к,алып оцысац, Мацырап жур M3HCÍ3 M 3TÍH, к,ок,ыс эн... Мен кешеп кунге дей!нОм!рд{ маган бершгенсыйдепжур1пп1н. Есс1зд1к пен есерл^тщ арасында еткен кундер1ме еюнем!н. Неткен ацымацтык, десецш1?! Сейтсем, эр кун, эр сагат - маган бершген мол мумк)нд{к екен гой. Олшеунз сый мен мeлшepлi мумюнд1кт1 таразыньщ ею басына салуга бола ма? Алмак,тьщ да салмагы бар екенш кеш TyciHceM, алдамшы тагдырыма не рэуа?.. Эдем{ эйелд1ц болмысында Сулулык, пен Азап епз к,атар ершген. Сулульщ - T3HHÍH, корю. Азап - жанныц келен,кес1. Екеу! табысцан сэт некен-саяк,. Ал екеу1 алысцан сэтте эйел заты шыбын жанын цоярга жер таппайды. Дэл осы сэтте жолыкдан еркек цана оны Ушпакда жетюзе алады! Эу бастагы Адам ата мен Хауа ана муныц б !р д ен ^ р улпс1. Алланыц азабына кез болган адам Оньщ тозагына да кенед1. Эйткенмен, жаза ею дуниенщ eHmíci емес. Пешенел! пендеге yMÍT пен ceHÍM сол уш1н бершген. Алла - райып Meci. Сондыцтан да Ол 6¡3re тылсым, купия, 6ipaK, жумбак, емес. Бардыц 83ÍH уцсата алмасац, айып б1зден. Олгендерге рана Оньщ гайыбы аян,
Оскар Уайльд: «OMipre K03c¡3 ел1ктеудщ аягын e н ep д íц басталуы деп бинщз». «Б13Д1Ц кeзiм^здi^^ ец сорак,ы сикы - Трагедияга Комедиянын, жец!л-желп! KMÍMiH K n r i 3 i n eMÍp сахнасына шыгаруда болып тур. Бул алдамшы Иэм ускынсыз эдетт!ц бел алганына да 6ipa3 болыпты. Одан Он тогызыншы гасыр да кет api емес. Сыртею Караганда, кез келген трагедияньщ мелодрамалык KeninTe KepiHy ьщтималдылыгы да осыдан кел1п шыгады» (дэл осы сипаттама б]здщ бупнп KyHÍMÍ3re де тиеспн). EÍ3 Ke6iHe кеп кайгынын, кас-кабагындамыз, азаптьщ баспанасындамыз, назаньщ назарындамыз, уакыттьщ уысындамыз,уайымньщкуысындамыз,муцныцнышанындамыз, куаныштыц кушагындамыз, жазмыштын, пешенестдеАнз, озмыштьщ кeceнecíндeм^з... Б1з д 1н, когамымыздын, д э м 1 м ен тузы, д э н 1 м ен м э т - каймана хальщ, калганы не калыбы, не кабыгы. Куыршак Менщ тагдырым - ceH¡H кольщдагы Куыршак болатын. Сен оны сатып алган жоксын,, сыйлаган ез1мм1н. Ол Куыршак алдыцгысы да, соцгысы да емес ед1. Содан да болар аз кундж ермепце айналдым. Сындым, бул1нд1м, белшектенд1м. К,ыскасы, бутым бут, колым кол болды. Бакытымды кайдам, сорым сол болды. Жел)кт!ц де жершдщ, 3ep¡KTÍH, де epiндiн. 3epÍKKeH¡H¡ сол - зейшщ баскага ауды. Ершгенщ сол - емеур1Н1ц турмак, елеуазге айналдым. Eндí, мше, ез кольщмен кокыска теплгел{ отырмын. Куыршактын, кеудестде жан бар eдi, елт!рд1ц, шам бар ед1, еш1рд1н,. Куыршактыц бейнес1нде мен бар eдiм - кецйнцнен кеш{рд]ц. Куыршакка куыршак деп карау баланьщ да, басканын, да басыбайлы гадет! eKeHÍH 6^inniH бе мен бейбак?..
Мен айналамдагы тчршМктщ aйнa-к,aтeciз айнымауынан жальщтым, капысыз к,айталануынан к,ажыдым. Табигаттьщ тацры нуры, Жаратылыстьщ жацрырыгы, Онерд1ц мэцпл1п керек маган! Адам тагдыры цызьщ: Т1рще табаланады, ел!де багаланады. «Б1зд1н, расыр соншальщты шектеул! де эдтетс{з болар ма?! Дэрменс1зд]к пен жауапсыздык, та, ею тш к е к,арай, осында!» дейд] он тогызыншы гасырдьщ улы екшдер{н{ц бipi Оскар Уайльд. ...Жиырма б1р!нш! расырга аяк, бастык,. Эл! де он,ып турганымыз шамалы. Адами цундылыцтан арылган, рухани цалыбы тарылган, оспадар ец{не опа-далап жагынган мынау жапагер жаИаннан одан е з г е т куту де куп!рш1л{к шыгар?.. Б!зде кешеп таза Онер мен буп нп мещандык, усак,-туйек мэдениет мидай араласып кетт1. Рухани агзасы аталамен азыцтанган ертецп урпацтан не кутуге болады? Эрине, азгындьщты... Адам болмысы эрк,илы. Кейб1р кеуде турме сияцты. Турме ¡ииндеп журек ел1м жазасына кесшген айыпкер сияцты. Кеуде 1Ш1нде кел{м-кет{мс!з жата берген соц кундерд!ц б!р кун!нде таск,а айналады. Таск,а айналган журек анау-мынауга epiмeйд^. Ер!ген кунде де бэpiб^p балк,ымара айналады. Тас тунектеп балцыманы мумия десен жарасар. Пергауындардьщ суйег1н мумиялап тастауды ежелп египетт!ктер осыдан уйренген. Бул анау айтцандай жацалык, емес. Жапалык, - жаман болсын, жак,сы болсын, журектщ тасца айналуында!!! Ж^* Кене грек ацызы бойынша Фригий патшасы Мидас Кудайдын, кyдipeтiнe сэйкес кез келген нэрсеге к,ол типзсе, оны алтынга
айналдырып жíбepeтiн к,асиетке ие болган. Соньщ салдарынан аштан еле жаздаган соц Дионис (3eBCTin улы, жер бетлндеп жем{с- жидек пен жуз1м шарабыньщ neci) оны бул цасиеттен эуп!р{мдеп жур!п арылтк,ан. ...Жак,сы мысал. Bcipece, 613 цаперге алатын астарын айтсацшы. Аз жылдыц ¡ш!нде дуние-байлык,тыц дyмi мен думшес1не айналып шыга келген «жаца казак,», «жас цазац» жапанды да, жаИанды да жалап-жалмап барады! Алак,-жулак, кез!не балцытып турып алтын к у й с а н да бул «аурудан» айыгатын Typi жок,. Eisre де 6ip Дионис... керек-ау, 6ipaK„ Ол немещздщ де (К,удайды кулы емес, улы болган сон,) алтын так,та алшайып отырмасына юм кепш?! Шыгарманын, кундылыгы мен кунарлылыгы оны жазган адамньщ eMip тагдырына да ете-мете байланысты. Шaл-кeмпipдiц аузынан: «Kemeri Энураньщ б1здер айтк,ан «элэулайымнын.» ар жак,, бер жагы eдi, ал бупнпс! «эриайдайымнын,» к,асында эдipeм цалсын!» Кеп кунге кенш!мейд! кергек кецш, Не сэн1м тебе бидей торге eTKeHiM? Бебепн ебектеген жас кел1ндей Орайды жYpeгiмдí жергекке муц. Алк,алап журген)мде аламанды, Арцада ауыл калды, дала цалды. Айналган акшарбыга ак, жаулыгы Сагындым бала жанды жан анамды... Тецгенщ теп тиында, Доллардын, «домы» к,иырда. Запыран к,уск,ан заманда Зар болдык, зат пен буйымга.
Кей езен цацсып агады, Кей езен сыцсып агады. Кей езен шымшып агады, Кей езен тыншып агады... Адам MÍHe3i осындай: Кем адам еш1гумен царайды, Кец адам кеш1р1ммен царайды. Казацтьщ цары да жалцау, сарыжамбас. Алты ай к,ыс cipecin жатып алады. 3 cipece, Арцада. Куштарлык, пен кумарлык, exi баск,а, Айла тупл амал жоц ниет1 насца. Арыстанньщ ауызы алты царыс, АйдаИарга жетпейд! жет1 бас та. Бата Жаратцан нем, жарылца, eзiцдe бейш, бар ынта. Келетш куннен - Heci6e, Кайтатын куннен - кдрымта. Кембен)ц K63Í кенеде, Жацсыньщ сез! енеге. Кецейе 6epciH кереге, Кебейе 6epciH немере. Бабадан цалган есиет - Балага к,ад{р, цасиет, Алацан жайган баршага Алланыц нурын Hecin ет! TeKTÍ жылцы Te6iHC¡3, TeKc¡3 тентек Ke6ÍHCÍ3.
Бозармай тац ата ма, Нызармай Кун бата ма, К,айк,ы к,ылыш кдйраулы К,ын туб!нде жата ма?! К,ар жаумаса к,ара су Кдрашада к,ата ма? Су аягы - ак,аба, К,ум аягы - сахара. Сан салмагы сапада, Сез салмагы Батада. Пейм мен пигыл Тускенде басыма муц Келед1к,асыма KÍM? Пейшден дэметем!н, Пигылдан шошынамын. ПеШлде пepiштeл^к, Пигылды Tepic дел!к. Жургенге не жетед! Жумак,та жем!с те р т! Ею иьщта 6ip кэлла, Эр кэллада 6ip к,иял. Елбагар «Елбасы» деген epci сез, кудайга шуюр, эрк1мн)ц басы ез иыгында. «Кешбасшы>>-кебМ кеп кеп1рме, кекжиек асып кеынп бара жатк,ан б!з жок,. Бул екеушен repi ел баскарган адамга «Елбагар» деген сез элдецайда цонымды. Эз журтын к,атардан цалдырмай адамзат к,ауымынын, бел ортасында алып журген адам гана осы атца лайыцты. Лайьщты бола алмаса, ел!н бага алмаса, ез обалы e3ÍHe. Ал езгес! кенерген кентак,ы сез: патшацыз да, императорьщыз да, пpeзидeнт^^^íз де...
^* * Тулю дер ед!м, Куйрыгыц жок,. Кулю дер eA¡M, Милыгьщ жоц. Kipni дер eдiм, Кимыльщ жок,. Туб1н,Д1 TÍ3in арыдан, 6зщд1 ез!ц танып ал! 1ш1м ipm болганда сыртым Жумак,, Ауызыма кдрайды муртым жылап. Ала тацнан аищарын оянсам да, Кубылага к,улайды кулцым, 6ipaK,... Кен!ш!мд1, Кецейт!п керегемд{, 6 з журтымнан табамын керек емд{. Тозагына Тэщрд!ц тогытсам-ау Жын жайлаган жынысын нeмeлepдi! ^^ Эйелщмен кеп тэж!келесе берме, жексурын боласьщ. Ce6e6i ол 1штен шалады, ал сен ш тен тынасьщ. «Улы сезде уят жок,»: цоргасын цуйган сакадай eдi, жылан жутк,ан бак,адай болды. Жазушы агайын Одацца ез аягымен баруды к,ойды. Алып барады. Шыгарып салады, Y H CÍ3... Атадан Kacin цалады, Анадан 6eciK к,алады.
Екеудщ ce3i - Б!зд!ц к,ала эюм1Н1ц энергетикасы тым нашарлап Kerri, содан ба eкeн,yйiмiздiн шамы к,айта-к,айта еше берепн болды. - Сен оны айтасьщ, б1зд!ц ауыл эюмшщ аурасы шурк, TeciK! Алты ай бойына бар тапцанымызды балауыз шамга жумсап отырмыз. Жíгiттiц дepтiн жар басар, Жайлаудьщ керюн к,ар басар. К,азак,ия к,аганаты болганша ЖYpiп етер жол цанша... Кун уяга цонганша, Ай децгелеп толганша. Tanip ие жолымызды оцгарса!.. Казак,ия к,аганаты келгенше Бекемделсе белдемше. Кун уяга енгенше, Ай бозарып сенгенше Алла 6i3re дем берсе!.. ^^* Элеумет жупн журепне салган ацыннын, муцсыз журу1 де, YHCÍ3 журу{ де мумюн емес!!! Жок, бола турып жогалмасан, Бар бола турып оцалмасац, QMÍp cypin не керек?! Жак,сыга жар табылсын, EipÍH-6ípi сыйларга. Булбул HemiH негылсын Карцылдаган «Уйцарга»?
^Ис%им4<л, <Cant¿i^M5¿L¿í MeHi !здесец, eзiн,дeмiн, Мелд1реген кез1н,дем!н, Елж1реген сез1мдем{н. TyciH, мейлщ, тус1нбепн, Тунде керген Tyci^eMÍH, Журегщнщ ¡ш!ндем)н. 3 HÍM MeH¡H аспандасын, Жаным MeHiH, жаск,анбасын. Жак,сы сезбен жарылцай гер, Жанарымнан жас тамбасын... Кез - кец1лд1ц елш1с}, Сез - журектщ eMmici. «Сипаганды сиыр бммес», Сыйлаганды цьщыр бммес. Шын ж уйрт тагасыз, Шын асыл багасыз. Эткен - келмес тус:м, Бупн - болмас iciM, Ертец - цонар-цонбас цусым. Тауын, шарылмасын, Туьщ жыгылмасын! Налам жаман Адамга жамандаган. Келенке де, ол да 6ip царацдаган. Жел1ккенге дем1ккен цайдан жетс!н?
Жеме-жемде келмейд1 шамам да оган. Наласы деп бiлreйciн, нала элслздщ, Амалсызбын, к,айтей!н, залалсызбын. К,ашан ты нар epm ireH е с е к у н 1? К,ашан туар басыма алацсыз кун?.. Бала! Мен элдецашан шын, басына шыгып кеткенмш. Ал сен... эл{ Кектебен1цызыцтап журс1н,... Мен берген ецбепмд! емес, керген бейнет1мд1 кеб1рек айтамын. Неге? б й т к е т , керген бейнет!м - Алланьщ маган берген сыйы. Ал менщ ен,бепм сол сыйдыц бар болганы 6ipep тамшысы гана. Бiздíц сана-сез1М1М1э, тyйciк-тaнымымыз, сез жок, гарыштьщ галамньщ ьщпалында. Б13 муны ce3¡HÍn, кабылдаган сайын K63ÍMÍ3 кере алмайтын, кецМАПЗ жете алмайтын 6ip кУД1рет куштщ кекте бар eKeHÍHe саналы турде сене тусем13. ^ж Сенщ тацгажайып енер1Ц, TÍnTi, тутас e m ip in минуттьщ, бэлюм, секундтык тэн мен жан лэззаты алдында мулдем кажетс13 де каукарсыз б1рдеце. Пенде баласын сол ymÍH жерден алып, жерге салып кустаналайтындар муньщ жэми жаратылыска тэн T9H,ip калауы екен1н угына алса, K9HÜ.. ** Шепртке де 6 íp, шенеунш те 6ip - барган, к;онган жер1н жeмípiп, KeMipin б!ткенше тынбайды. Улт тагдыры т^лiндe, Урпак; тагдыры бпнмде.
Б{зд{ц жaн-ДYHиeмiздi н ем кетт4л1кт!ц жайлап, жаулап алганы сонш а-дуние бул!н1пжатсадабулкетпеугеайналдык,. К,ыз болмаса, К,алтарысын жанымныц К!мге айтамын куб{рлеп те сыбырлап? Куз болмаса, Тал тусшде тэн'РД!Н Бак,тыц сэн1н KÍM тонайды, юм урлап? К,азыц Ол 03ÍH жерге цагылмайтын цазьщпын деп есептейт{н. К,агылды!!! К,ара жерге!! Балтамен! К,агыла цоймай царсылык, 6 ^ i p r e H де, 6 ap i6ip , балтаныц жуз1мен к,ак, айырылып шабылатын ед!! Балтаныц туцыл тусы цайта-цайта сок,цылай берген соц мужшш, мыжылып, жерге Kipin тынды. TYгeлiмeн. KÍMHÍH, пэрмен!мен? Алланыц. Юмнщ арманымен? Хальщтыц. ...К,азык,тыц KÍM е к е т н ciздiц eHm¡nÍ3re к,алдырдык,. Есенин: «Садацты да, Ceздi де хас мергенше мецгермеген Скиф мен уцнн Скиф емес! Сол скифтер цас душпанына Садацпен к,оса Кусты, Курбаканы, Тышкднды Ж1берген кезде Дарийд{ц де, данышпандарыныц да калайша бас к,атырганы еащ зде болсын! Элец елкес1Н1ц мьщ 6ip жумбак, киыр-шиыры да дал осындай! Кддыр Мырза Элi: «Шыцга аск,ар шык,тым-ак„ К,она алмадым, кайтей1н. Болгым келд1 мьщтырак,, Бола алмадым, цайтетн...
Некес13 цыз, жетес13 Ж1п т ... Улттын соры да, соцы да осылар! Жyp^ciнeн журег!м жацылгысы кеп турар, Ару керсе, агынан жарылгысы кеп турар. Ерке М1нез eлiкпeн - еныппне буйырран Екеуара 6ip керпе жамылгысы кеп турар. Эйтеке би: «Ер Ж1пт e3i ym¡H туады, ел! ym¡H елед1. Оньщ eMipi - езгелерд{ю, 63ÍHÍKÍ - eл^мí гана». Эбурайхан эл-Бируни: «Галымдар байлардьщ табалдырыгын тоздырып, ал байлар галымньщ босагасын аттаудан ат-тонын ала к,ашатын ce6e6i - ралымдар ацшанын, паркын бтед^ ал байлар ралымньщ паркын бше бермейд1». Ешюм eшкiмд^ мойындамайды! Кэд1мп, казакы кеюрек... Журек кайда? Найшыльщта акынмын, Жайшыльщта пацырмын. nepimTere жак,ынмын, Пендел1кке макулмын. Жаманат жазгырады, Бэлекет азрырады. Киянат аздырады, Зиянат тоздырады. Акын ец алдымен - махаббат жыршысы, содан соц гана элеумет жаршысы, жумак пен пейш журагаты, тозак пен тамук хабаршысы.
Жан азыгыньщ жапа шеккен, жаза кешкен 6ip тусында к,ылац берген тэн талабы жазган журекке к,айдан дауа бола алсын?.. Енщзде болсын: еркек урымтал, эйел угымтал. Жел1гу мен 3epi^ iH , арасы ôip-ак, адым. Акын да 6ip - несерл1 кектен агып тускен жасын да 6ip! К,ай ацынды к,ай ару акжалацаш алацанында устап тура алсын?! Экзотика дейм!з... Сол экзотика дегетщ з, уакытша болса да, колдан жумак жасау емес пе екен? Баю кердец кактырады, тою кеюр1к аздырады. К,анагат кашкан жерд1, элбетте, эбшет басады. Тэубе тасынганныц т у с т е де юрмейд{. Шyкípш^лiк мейманашыл кейуананын, аузындагы аяты, санасындагы саяты. Ал 6Í3 бупн осы ушеу1нен де зэрезап болган зэнталактьщ 03ÍM¡3! * XX Жердеп жумаксымак acipe элeмiштep кебейген сайын кектеп Пемш ел1н{ц кад1р-касиет[ арта тyceдi. Жердепге жертеле де жетед! - жатуга, Жертесек те жeтeдi - жантаюга, Жербес1к те жетед! - мэнп уйк,ыга батуга. К,ай заманда да айбарлы агзамнан repi айдарлы ак,ынын абзал туткан халыктыц мерей! устем, мейманасы асьщ, мезпл! мамыражай.
Дэм-дауасын Даланын, Умыткандар каншама?! Кармагына к,аланыц Iлiккeндep каншама?.. Адам деген аттын, 6ip баламасы Эгоизм. Улкен болсын, Kimi болсын, жаман болсын, жак,сы болсын, жеме-жемге келгенде, эр пенде алдымен 83ÍH гана ойлайды. Эз цалыбынан, кабыгынан шыга алмайды. Сол куй{нше K,a6ipre енед!. Ал K,a6ipre енген адам кайта тумайды. 6з1нен асып, ез!нен к,ашып цутыла алмау деген!м13 осы. *** Адамтану гылымы жок, болуы да мумюн емес. Эр адам - эр элем. Бук1л элeмнiн жаратушысы Алла. Ендеше, Аллага табынудан бурын эуел! eзiндi танып ал. Пенде баласына сол да бэс. Энеге сез елмейд!. QcneTTin гумыры ом!ршец. Аманаттан ауыр жук ЖОК- Кун тутылады, тш тутыгады. Тэн юрлесе, тазаланбак лазым, Жан юрлесе, жазаланбак,уэж!п. Шын гашьщтыкта сары аурудай сартап сагыныш, шын махаббатта M9H,rmÍK айьщпас арзу-арман бар... Куштарльщ пен Кумарлык ею баска. Heri3¡ жок не дерсщ ниет1 наска? Арыстанньщ ауызы алты карыс, АйдаИарга жетпейд! жет! бас та.
Ел бола ма гурыпсыз? Кун бола ма бултсыз? Тай бола ма тацбасыз? Жан бола ма ум!тс!з? Хайретдин Болганбаев (Султанбек Кожановтыц досы): Сорлы Турюстан !Сен кеше бостандьщ болды, тeн;дiк кун1 туды деп кашангы жогалткан epкiндiriцe талпындьщ гой. Сен Руссияныц улкен 03repicÍHÍH; буына ж ел тп , баягы айбыны кушт1 TeMÍpiH мен акылы дана Бабырларьщды eciHe алдыц гой. Жок! Боска алданыпсьщ! Шеттен келген, бумен олген тецд1к тлршмейдь Сен ол тeндiктi шын ексш, аньщсагынган болсан,, езгер1Сбуы езщнен шьщсын!». MÍHe3Í MÍHCÍ3 март сынды Найзагай булттан шарт сынды! Айкара K6KTÍH, тес1нен Агып 6ip туст! аксуцп. CeHiM мен Шындык - Махаббатьщ 03i болмаса да, езеп. eнбeйтíн 1ске дауым кеп, G3ÍMHeH баск,а жауым жок- Bip ауыз сезге жудейм!н, Журект!ц жуп ауырлап. Журепм жуп та, жарым так, Кайгысыз шакта карын ток- Bip ауыз сезге ceMipeM, Жасаган ием жарылкап. Кыз кылыгы юлт1нде, Кызьщпауыц мумюн бе?
Айырбаскд берер ем Мыц кyн^мдi 6ip тунге... Сал, сал nepiM, сал KepiM, Сэмб1 ме едщ, тал ма ед!ц? К,урдымьща жете алмай, Курып к,алды-аудэрмен1м?.. Цашаган ак,ын: «Адам ата жуптанып Хауа ананы алганда: ИсраИил, Макаил Некес1н циган екен пер!ште...». Ак,тан Керейулы: «Ер ж т т ел1н мецгерсе, Жет1мдерге жем берсе, Жес^рлерге жер берсе, Алдында тентек женделсе, Эд1лд1пн ел керсе: Бул - азам атть щ peTÍ...». Сайтан сайцалдыц шабынан туртсе, байталдан бетер тулайды. Энер дeгeнíмiз - улкен ауди тория, Сахнага ¡луде 6ipeyi гана шыга алады! Мен eTÍpÍK eM¡p суре алмаймын. «Ацицат!» деп айцай салмай- ак, шындык, унии шыр-пырымнын, шыгып журген1 - муньщ 6ip гана мысалы.
